به گزارش ایسنا، دکتر نسترن کشاورز محمدی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به همراه آتنا رفیعی‌پور، پژوهشگر حوزه سلامت و سایر اعضای تیم علمی داوطلبانه پویش مردمی "قرنطینه اختیاری حداکثری"، طی یک یادداشت علمی تحلیلی، ضمن بررسی متفاوت آمار رسمی منتشر شده در رابطه با کروناویروس جدید در استان‌های مختلف کشور، پیشنهاداتی در جهت کنترل شیوع و استفاده بهینه از نتایج آماری آن در مدیریت و سیاست‌گذاری‌های کشوری ارائه کرده‌اند.
در مقدمه این یادداشت آمده است: «آمار در شناخت وضعیت موجود، پیش‌بینی وضعیت آینده و سپس برنامه‌ریزی بر اساس آن؛ در سطح فردی و سیاست‌گذاری و مدیریت اهمیت بسزایی دارد. صرف نظر از تعداد کثیری از افراد جامعه، کاربرد آمار برای برخی اقشار خاص مانند مدیران، سیاست‌گذاران و حتی در برخی زمینه‌های فردی خاص از اهمیت زیادی برخوردار است و لذا باید به شیوه صحیح و مبتنی بر ارقام صحیح ارائه شود تا به درستی در برنامه‌ریزی و طراحی فرایندهای مدیریتی و سیاست‌گذاری مورد استفاده قرار گیرد.
سالهاست در ایران شاهدیم که اغلب اطلاعات و آمار مهم و مورد نیاز یا موجود نیست و یا موجود بوده، ولی کسی از وجود آن باخبر نیست یا از وجود آمار خبر داریم اما دسترسی به اطلاعات و آمار مهم امکان‌پذیر نیست و یا در صورت وجود به شیوه صحیح در اختیار افرادی که به آن نیاز دارند، قرار نمی‌گیرد. از نظر کیفیت آمار تولید شده، گاها آمار به صورت غلط و ناقص تولید می‌شوند که این امر خود منجر به تصمیمات اشتباه می‌شود.
نکته مهم‌تر اینکه گرچه افراد و سازمان‌های متعددی در ایران آمار و داده تولید می‌کنند، اما در بسیاری موارد مشاهده می‌شود که هدف و کاربرد تولید بسیاری از آمارها یا معلوم نیست و یا به نظر می‌رسد اساسا فقط به قصد گزارش‌های مرسوم تولید شده است، زیرا ردپایی از آن در برنامه‌ریزی دیده نمی‌شود و لذا ما اکثرا غافلگیر و یا متعجب می‌شویم.
در مجموع، امروز به نوعی اتفاق نظر جمعی وجود دارد که آمار کرونا مدیریت مناسبی نداشته و ندارد. به نظر می‌رسد، چه به طور فردی، سازمانی و چه مسئولین استفاده بهینه‌ای از آمار کرونا برای درک وضعیت، پیش‌بینی آینده و اقدام مبتنی بر آن نداریم.
نکته مهمی که این نوشته قصد دارد بر آن تاکید کند، لزوم استفاده حداکثری از آمار و به خصوص نحوه تحلیل و استفاده از آمار همه‌گیری کروناست. در این میان وجود و دسترسی به آمار ابتلا و مرگ‌ومیر بر اساس جنسیت، سن، آدرس محل کار و زندگی، مسیرهای تردد و بالاخره الگوهایی که مشاهده می‌شود، می‌تواند به نوع تصمیم‌گیری و اقدام متقابل کمک شایانی کند. به عنوان مثال عمده تمرکز چرخش اطلاعات کرونا در جامعه بر اساس گزارش خام تعداد بیماران و مرگ‌ومیر است. حتی متخصصین و محققانی که در صورت دسترسی به داده درست می‌توانستند و می‌توانند مشاوره‌های مؤثری در مورد الگوی انتشار و اقدامات لازم مبتنی بر آن بدهند، در حسرت فرصت‌های از دست رفته برای کمک به حل مشکل هستند.
بدون درک درست ویژگی‌های همه‌گیری کرونا در ایران و ویژگی‌های مبتلایان، اقدامات مدیریت حتی با بهترین نیت و بودجه موفقیت چندانی نخواهد داشت و این اقدام شبیه تیراندازی با چشم بسته است.
بر همین اساس و با این رویکرد تیم تحقیقاتی "پویش مردمی قرنطینه اختیاری حداکثری" نمودارهای متفاوتی را از زوایای مختلف و بر اساس آمار رسمی وزارت بهداشت تهیه کرده است.
الف- روند کلی ابتلا و مرگ‌ومیر به علت کرونا
نمودار ذیل نشان می‌دهد موارد بیماری و مرگ‌ومیر با شیب کمی شروع و به دنبال آن به سرعت افزایش یافته است. البته بدیهی است آمار واقعی را بسیار بیشتر بدانیم؛ زیرا برخی بدون تشخیص بهبود یافته و یا فوت کرده‌اند. اینکه آمار واقعی چند برابر این تعداد است، مشخص نیست. به عبارت دیگر دقیقاً نمی‌توان گفت که به ازای یک مورد مبتلا و فوتی قطعی به دلیل کرونا، چند نفر مبتلا ممکن است وجود داشته باشد که به هر دلیل در آمار مربوطه آورده نشده‌اند. برخی کشورها مانند چین امکان خطای ۱۰ درصدی در تشخیص را مطرح کرده‌اند.
ب. مقایسه استانها از نظر تعداد کل مبتلایان (قدیم و جدید) به بیماری کرونا
ارائه آمار به تفکیک استان و مقایسه آن نیز روزانه در تلویزیون و خبرگزاری‌ها ارائه می‌شود. در اینجا مقایسه وضعیت ابتلا در استانها به شکل نمودار ارائه می‌شود. صرف نظر از اینکه آمار چقدر دقیق است، اولین پیام چنین روش ارائه آمار این است که در نگاه اول استان تهران بدترین وضعیت را دارد و بعد با فاصله قابل توجهی مازندران، قم،اصفهان و گیلان در رده‌های دوم تا چهارم قرار می‌گیرند.
ج- مقایسه وضعیت ابتلا به کرونا در استانها بر حسب جمعیت
توجه به آمار نسبت بیماران به جمعیت یا تراکم نسبی بیماران به خصوص در همه‌گیری بیماری‌های واگیر چون کرونا بسیار مهم است که به نظر می‌رسد تا کنون مورد غفلت واقع شده است. تراکم میانگین بالاتر، حداقل در تئوری می‌تواند باعث افزایش سرعت همه‌گیری شود. اینکه در پادگان‌ها و زندان‌ها و مدارس معمولا بیماری‌های واگیر سریعتر منتشر می‌شوند، گواه درست بودن آن در واقعیت نیز هست. پس می‌توان نتیجه گرفت در بیماری کرونا در استان‌هایی با تراکم میانگین بالاتر بیماران، احتمال همه‌گیری سریعتر بیشتر است و بنابراین باید به این موضوع نیز توجه ویژه‌ای شود.
ما برای بررسی میزان تراکم افراد مبتلا در هر استان، تعداد کل مبتلایان هر استان را بر تعداد کل جمعیت همان استان (بر حسب آمار آخرین سرشماری جمعیت در سال ۱۳۹۵) تقسیم کردیم. این بار الگوی متفاوت و مهمی مشاهده شد. از این منظر، بدترین استانها قم، سپس سمنان و استان مرکزی هستند و تهران هفتمین استان دارای بالاترین وضعیت تراکم بیماران است. به عبارت دقیق‌تر در حالیکه مثلا در قم به ازای هر ۱۰ هزار جمعیت حدود ۶ بیمار وجود دارد، در تهران به ازای هر ۱۰ هزار جمعیت ۲ بیمار وجود دارد.
این نشان‌دهنده تراکم بیماری بیش از سه برابری قم در مقایسه با تهران است. از همین رو به نظر می‌رسد احتمال آلوده کردن دیگران در این استانها بیشتر باشد و لذا انتظار می‌رود در طی ۲ الی ۱۴ روز آینده نسبت رشد موارد ابتلا در این استانها بیشتر باشد.
د. مقایسه استانها از نظر وضعیت موارد جدید ابتلا به بیماری کرونا
اگر وضعیت تعداد موارد بیماری جدید در ۲۴ ساعت گذشته را که می‌تواند ملاک سرعت پیشروی و انتشار همه‌گیری بیماری باشد، در نظر بگیریم، الگوی دیگری در مقایسه با توجه صرف به آمار کل بیماران استخراج می‌شود که پیام متفاوتی را به دنبال دارد.
از این منظر وخیم‌ترین وضعیت را به ترتیب تهران، اصفهان، سمنان، قم، البرز و خراسان رضوی دارند. نکته بسیار مهم این است، در حالی که استان خراسان رضوی از نظر تعداد بیماران موجود رتبه دهمین استان کشور را دارد و خیلی در صدر اخبار نیست، بر اساس تعداد موارد جدیدی که کشف شده است، با چهار رتبه بدتر، ششمین استان کشور است. با در نظر گرفتن وجود حرم رضوی به عنوان یکی از مکان‌های دارای بالاترین تراکم جمعیتی که در ایام سال نو به تراکم آن افزوده می‌شود، لزوم بستن حرم رضوی پیشنهاد می‌شود وگرنه فاجعه‌ای قابل پیش‌بینی است.
ه. مقایسه استانها از نظر نسبت وضعیت موارد جدید ابتلا به بیماری کرونا به جمعیت
برای محاسبه تراکم موارد بیماران جدید، تعداد موارد جدید بر حسب جمعیت محاسبه شد. از این منظر وخیم‌ترین شرایط را سمنان،قم، اصفهان، مرکزی و قزوین دارند. به عبارت دیگر به نسبت جمعیت رشد بیماری در سمنان نسبت به سایر استان ها سرعت بیشتری داشته است که نیازمند توجه ویژه است اما یافته جدید و مهم این است که استانی مثل تهران که فقط بر حسب شمارش تعداد موارد جدید ابتلا در رده اول است بر حسب تعداد جمعیت به رده نهم می‌رود،به عبارتی هشت رتبه تغییر مکان می‌دهد .این نکته همچنان نشان می‌دهد که پویش‌هایی چون قرنطینه اختیاری حداکثری در دو هفته گذشته موفق به کاهش تردد اجتماعی و لذا بروز موارد جدید شده است.
نتیجه‌گیری:
۱. به نظر می‌رسد در انتخاب استان‌های دارای اولویت به لحاظ مدیریت بیماری، نباید تنها به تعداد مبتلایان توجه شود. پیشنهاد می‌شود ۵ استان اول بر حسب چهار شاخصی که در بالا محاسبه شده است و در جدول بالا به اختصار آمده است، مورد توجّه خاص قرار گیرند.
۲. دقت شود که پیشروی بیماری نسبت به جمعیت در سمنان، قم، اصفهان، مرکزی و قزوین سریعتر از سایر استان‌هاست.
۳. پیش‌بینی می‌شود با توجه به متراکم‌تر بودن بیماری، وضعیت به‌خصوص از نظر افزایش تعداد موارد جدید در این استانها در دو هفته آینده وخامت بیشتری در مقایسه با سایر استانها داشته باشد. البته در صورت رعایت جدی قرنطینه اختیاری اجباری، این وضعیت می‌تواند وخامت کمتری داشته باشد.
۴. استان‌های نیازمند توجه فوری: تهران، قم، سمنان، مازندران، اصفهان، مرکزی، قزوین و البرز هستند. همچنین توصیه می‌شود به منظور بهبود شرایط استان‌های در معرض خطر در طی چند هفته آینده و همچنین جلوگیری از انتشار بیشتر کرونا، آموزه‌هایی در خصوص عدم سفر به این استانها در سطح کلان داده شود و تا حد امکان از ورود و خروج به استانها اجتناب شود.
۵. اگر الگوی همه‌گیری به همین شکل تداوم یابد و مردم جاهلانه و سرخوشانه به سفرهای نوروزی خود تا ۱۵ فروردین ادامه دهند، با توجه به دوره پنهان ۲ الی ۱۴ روز بیماری، همگان می‌توانند پیش‌بینی کنند که به احتمال بسیار زیاد، نیمه دوم فروردین به خصوص آخر فروردین و اوایل اردیبهشت وضعیت کلی جامعه بسیار وخیم باشد.
۶. نکته آخر، ترددهای غیرضروری از الان تا آخر فرودین و اوایل اردیبهشت یک خودکشی فردی و جمعی است.
۷. با توجه به پیچیدگی‌های قرنطینه اجباری (در مقاله جداگانه‌ای قبلا به آن پرداخته شده است) که به علت افزایش اجماع کمی در جهت کاهش است، باید مردم را بیش از پیش به اهمیت قرنطینه خانگی حداکثری برای احتمالا یک ماه و یا بیشتر آماده کرد.
