روزنامه‌نگاری هیچگاه به رسانه‌های جدید نخواهد باخت»

به گزارش ایسنا، نشست تخصصی «مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی؛ فرصت یا تهدید» با حضور یونس شکرخواه و حسن نمکدوست تهرانی (استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاران باسابقه) و همچنین حمید ضیایی‌پرور (مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی و استاد ارتباطات)، امروز (۱۷ آبان ماه) توسط مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات برگزار شد.

در ابتدای این نشست یونس شکرخواه، استاد ارتباطات و روزنامه‌نگار باسابقه به توضیح این مساله پرداخت که در این نشست درباره‌ی موضوعی صحبت می‌کنیم که علیرغم فراگیری و گسترش آن در سطح جهانی در برخی جوامع با آن ویترینی برخورد می‌شود. ما در کشورمان عیدها روزنامه‌ها را تعطیل می‌کنیم و گاهی حتی این تعطیلی بیشتر از تعطیلات نوروز به طول می‌انجامد و درواقع به دنیا می‌گوییم صبر کنید تا ما بعد از تعطیلات برگردیم و اگر به ما بگویند روزنامه‌نگار حرفه‌ای نیستیم، ناراحت هم می‌شویم. اگر ابزارهای ارتباطی را از این منظر نگاه کنیم، فضای وب نیز به همین صورت است.  

شکرخواه ارتباط میان روزنامه‌نگاری و رسانه‌های جدید را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد و گفت: اول، دیدگاهی که مبتنی بر تقابل است؛ یعنی با آمدن پدیده‌ای جدید، پدیده کهنه حذف می‌شود و بنابراین دیگر جایی برای روزنامه‌ها نخواهد ماند اما در دیدگاه دوم که سازگارانه است، ابزارهای جدید مکمل ابزارهای قدیم و در امتداد آن‌ها خواهند بود. اما اگر این دو دیدگاه را از منظر کاربران مورد بررسی قرار دهیم، داستان متفاوت می‌شود؛ به این معنی که ما به عنوان مثال وسایل مختلفی برای نوشتن از مداد و خودکار گرفته تا ماژیک و ... در اختیار داریم اما هنوز مداد سرجایش است و حذف نشده، شاید خیلی زمان ببرد که مداد حذف شود ولی فقط به شرط آنکه کاربران نخواهند از آن استفاده کنند یا اگر ایمیل را از ما بگیرند نظام پست نیاز به یک بازسازی کلی دارد.

این روزنامه‌نگار باسابقه و استاد دانشگاه تهران یادآور شد: اگر بخواهیم از دیدگاه سازگارانه به این موضوع نگاه کنیم این سوال برای کاربران مطرح می‌شود که من از روزنامه چه چیزی را باید بگیرم که از اینترنت نمی‌گیرم یا اینکه روزنامه چطور می‌خواهد با ورژن‌های آن‌لاین خود مقابله کند. در واقع مساله این نیست که صرفا بگوییم تکنیک‌ها و ابزارهای جدید باعث حذف تکنیک‌های قدیم می‌شوند؛ من این را قبول ندارم و فکر می‌کنم که این کاربران هستند که همیشه برای استفاده و ماندگاری یک پدیده تصمیم می‌گیرند.

شکرخواه با بیان اینکه رسانه‌های جدید سرعت و وسعت دسترسی را برای روزنامه‌نگاران کم کرده‌اند، گفت: در این موضوع شکی نیست اما اگر روزنامه‌ها به تحلیل اخبار روز گذشته بپردازند قطعا به خوبی به فروش خواهند رفت و مخاطبانشان را خواهند داشت؛ البته از طرفی هم روزنامه‌نگاری از فاکتورهایی بهره‌مند است که فضای وب آن‌ها را ندارد. به عنوان مثال فضای مجازی را هنوز عده‌ای به رسمیت نشناخته‌اند و حتی برخی از آن‌ها نفرت دارند و آن‌ها را عامل طلاق یا جرم می‌دانند در حالی که اصلا این‌طور نیست؛ چرا که فضای مجازی از خودش چیزی تولید نمی‌کند و فقط بازتابنده فضای بیرون است. وب هیچ‌وقت مامای نوزاد خودش نبوده و هرگز هم نخواهد بود. هرچه در فضای مجازی وجود دارد به فضای واقعی تعلق دارد.

وی در ادامه اظهار کرد: روزنامه‌نگاری در ایران هیچ وقت به شبکه‌های مجازی و رسانه‌های جدید نباخته و نخواهد باخت. فقط باید مراکز آموزش روزنامه‌نگاری در ایران به خودشان بجنبند و مطمئن باشید روزنامه‌نگاری خودش را دوباره اختراع می‌کند.

این استاد ارتباطات بار دیگر به دیدگاه‌های تقابلی و سازگارانه در بررسی ارتباط میان رسانه‌های جدید و روزنامه‌ها اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم دیدگاه سازگارانه را در نظر بگیریم به این نتیجه می‌رسیم که این‌ها در امتداد همدیگر هستند؛ به نظرم باید بتوانیم از ابزارهای مدرن در روزنامه‌نگاری بهره ببریم.

***

همچنین در ادامه این نشست تخصصی حسن نمکدوست تهرانی، استاد ارتباطات و روزنامه‌نگار باسابقه با بیان اینکه بحث شبکه‌های اجتماعی و روزنامه‌نگاری به معنای عام، بحث تازه‌ای نیست، اظهار کرد: این موضوع به هفت یا هشت سال پیش بازمی‌گردد اما از آنجا که در جهان امروز آن‌قدر سرعت تحولات زیاد است می‌توان هفت یا هشت سال را با دوره‌های تاریخی خیلی طولانی‌تر مقایسه کرد. به هر حال بحث امروز ما چند سالی است که صورت گرفته و در جهان نقطه ناگفته‌ای ندارد و ما هم در ایران درباره‌ی آن بسیار صحبت کرده‌ایم.

وی ادامه داد:‌ زمانی که بحث شبکه‌های اجتماعی در ایران مطرح شد، اولین موضوعی که برای ما قابل تامل بود، حضور روزنامه‌نگاران در شبکه‌های اجتماعی بود و این سوال مطرح شد که آیا ممکن است برای رفتار حرفه‌ای ما روزنامه‌نگاران یا رفتار حرفه‌ای رسانه‌ای که در آن فعالیت می‌کنیم، مشکلی ایجاد شود یا نه؟ به عنوان مثال وقتی یک پزشک در شبکه اجتماعی حضور داشت، موضوع آن‌قدر مهم نبود اما در ابتدا این‌طور به نظر می‌رسید که حضور روزنامه نگاران در فضای مجازی متفاوت است و ممکن است از صحبت‌های آن‌ها برداشت‌های دیگری شود که به فعالیت‌های رسانه‌ای آن‌ها مرتبط باشد. این پرسشی بود که چند سال پیش به عنوان یک نگرانی مطرح شد که اگر روزنامه‌نگاری در فضای مجازی مطلبی را منتشر کند، ممکن است به جایگاه او در رسانه‌ای که فعالیت می‌کند تعمیم داده شود.

این روزنامه نگار باسابقه خاطرنشان کرد: نکته دومی که پس از حضور شبکه‌های اجتماعی در ایران مطرح شد، این بود که این شبکه‌ها یک امکان بسیار خوب را در اختیار نهادهای رسانه‌ای قرار دادند و امتداددهنده کاغذ و تقویت‌کننده آن بودند اما در این میان، این بحث مطرح می‌شود که اگر قرار است رسانه‌های رسمی در شبکه‌های اجتماعی برای روزنامه‌نگاران و بخش‌های متفاوت رسانه‌ای‌شان صفحه‌ای داشته باشند، باید یک خط مشی مشخص (guide line) وجود داشته باشد که رفتارهای آن‌ها را تحت سیاست‌های آن رسانه‌ مشخص ساماندهی کند.

او با بیان اینکه ما از این امکان در کشور خودمان بهره‌مند نیستیم، اظهار کرد: از این امکان برخوردار نیستیم نه به این خاطر که موسسات رسانه‌ای ما نمی‌توانند این خط مشی را داشته باشند بلکه به این خاطر که اساسا رسانه‌های ما به صورت رسمی اجازه تاسیس صفحه‌ای در فضای مجازی را ندارند و هنوز آن‌طور که باید به عنوان مثال فیس‌بوک رسمیت نیافته است؛ البته بعضا آیکون‌های شبکه‌های اجتماعی در برخی از رسانه‌ها دیده می‌شود اما هنوز به نظر می‌رسد که به صورت رسمی این اتفاق نیفتاده است.

او با اشاره به بحث شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوین در سطوح دانشگاهی یادآور شد: چالش‌های اختصاصی راجع به این پدیده‌ها در سطوح دانشگاهی وجود دارد. ما در سطوح دانشگاهی به غیر از تعداد انگشت‌شماری از اساتید همانند دکتر شکرخواه، کسانی را نداریم که به شبکه‌های اجتماعی و اتفاقات آن مسلط باشند؛ بنابراین نمی‌توانیم به خوبی از اتفاقات شبکه‌های اجتماعی بهره ببریم.

نمکدوست با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی حتما یک فرصت محسوب می‌شوند، گفت: ما باید بتوانیم این فرصت را مورد مطالعه قرار دهیم و برای ارتقاء از آن استفاده کنیم. شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به امکانات روزنامه‌نگاری وسعت و عمق ببخشند ولی نظام آموزشی ما هنوز به صورت جدی درگیر این قضیه نشده است. از آغاز تولد تاکنون روزنامه‌نگاری با فناوری رسانه آمیخته بوده است و اصلا شما نمی‌توانید فناوری رسانه‌ای را بدون روزنامه‌نگاری متصور شوید و نمی‌توانید روزنامه‌نگاری را بدون فناوری رسانه‌ای تصور کنید. روزنامه‌نگاری با چاپ متولد شد و چاپ یکی از عرصه‌های اصلی گسترش روزنامه‌نگاری است.

این روزنامه‌نگار با بیان اینکه آمدن فناوری، حتما به کمک روزنامه‌نگاری است و روزنامه‌نگاری هم حتما مدافع تحول فناوری است، خاطرنشان کرد: زمانی که ما با وب ۱ و با وب ۲ مواجه شدیم، پاسداری میان روزنامه‌نگاری و اینترنت امری بدیهی و روشن بود. افزون بر همه دستاوردهایی که اینترنت برای روزنامه‌نگاری داشته است، مثل رهایی از زمان و مکان روزنامه‌نگاران را به فضای وب نیز مسلط کرد. یکی از کارهای مهمی که وب ۲ انجام داد این بود که ما روزنامه‌نگاران را وادار کرد تا صریح‌تر، عمیق تر و دقیق‌تر به موضوعات بپردازیم.

او در توضیح مطلب بالا گفت: وب ۲ به ما نشان داده است که اگر صریح‌تر، عمیق‌تر و دقیق‌تر به موضوعات نگاه نکنیم ظرفیت این کار را دارد که در سطوح غیرحرفه‌ای و توأمان با چالش‌های اختصاصی خودش این کار ر ا انجام دهد؛ بنابراین وب ۲ فشار مثبت رو به جلویی به ما روزنامه‌نگاران آورده است تا کارهایمان را بهتر انجام دهیم.

نمکدوست در ادامه سخنانش به بیان توضیحاتی درباره‌ی تفاوت میان شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اجتماعی پرداخت و درباره‌ی حضور روزنامه‌نگاران در شبکه‌های اجتماعی، گفت: ما روزنامه‌نگاران حرفه‌ای هستیم و همواره به عنوان یک فرد حرفه‌ای باید پایبند موازین اخلاقی باشیم ولی این موضوع بدین معنی نیست که از دیگر فعالان شبکه‌های اجتماعی نیز این انتظار را داشته باشیم چون غیرممکن است و اصلا نباید این اتفاق بیفتد. بعضا عده‌ای فکر می‌کنند که همه باید در شبکه‌های اجتماعی فرهیخته باشند؛ این در حالی است که شبکه‌ مجازی همان جامعه است اما اینکه ما روزنامه‌نگاران در عرصه حرفه‌ای اخلاق حرفه‌ای را رعایت می کنیم یا نه موضوع دیگری است که یکی از مهم‌ترین چالش‌های روزنامه‌نگاری ما محسوب می شود.

نمکدوست مهارت‌ها، رفتارهای تحلیلی و تعقیب‌گرایی را سه راهکار مهم برای روزنامه‌های ایران برشمرد و گفت: ما باید بتوانیم در روزنامه‌هایمان تحلیل داشته باشیم و درباره‌ی اخبار روز گذشته تحلیل‌هایی را ارائه دهیم. همچنین باید بتوانیم تعقیب‌گران پرقدرتی باشیم، نه شکارچیان پرقدرت. در حال حاضر باید بفهمیم چطور باید خبر را تعقیب کنیم و به سرمنزل مقصود برسانیم.

در این نشست همچنین ضیایی‌پرور، مدیرکل روابط عمومی میراث فرهنگی و استاد ارتباطات به بیان توضیحاتی درباره‌ی تاریخچه اینترنت و شبکه‌های مجازی پرداخت و تغییر مفهوم مخاطب، تغییر مفهوم تیراژ، تغییر سبک خبرنویسی، نوع ارتباطات فرد به فرد، سوژه‌یابی، تغییر مفهوم دروازه‌بانی خبر، تغییر مفهوم زمان، تغییر مساله اعتبار منبع و شکاف نسلی را از جمله تهدیدها و فرصت‌های شبکه‌های اجتماعی برشمرد.

او همچنین در سخنانش این خبر را اعلام کرد که در بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات ۹۰ کانال خبری تلگرام حضور دارند و غرفه‌های آن‌ها در طبقه دوم شبستان مصلی امام خمینی (ره) واقع شده است.