عدالت رسانه‌ای یعنی حذف رانت رسانه‌های دولتی و وابسته به بخش عمومی

 به گزارش سایت معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ . ارشاد اسلامی حسین انتظامی با اشاره به حضور رئیس جمهور در افتتاح رسمی نمایشگاه مطبوعات، گفت: نمایشگاه مطبوعات از جمعه 14 آبان آغاز به کار کرد و صبح شنبه 15 آبان با حضور آقای رییس جمهور به صورت رسمی افتتاح شد. همانطور که پیش بینی می شد، استقبال نسبت به دوره های قبل بهتر شده است البته طبعا هر چقدر روزهای بیشتری از نمایشگاه بگذرد، میزان ارتباط گیری و استقبال بیشتر خواهد شد. امسال 900 رسانه در قالب 620 غرفه در نمایشگاه مطبوعات حضور دارند؛ بعضی از غرفه ها که شامل موسسات مطبوعاتی هستند یا به شکل تجمیعی حضور پیدا کرده اند طبعا تعداد رسانه بیشتری را شامل می شوند که نمایندگی خوبی می کنند از مطبوعات؛ همچنین سه سال است برای دسترسی آسان تر مخاطبان تقسیم بندی موضوعی صورت گرفته است به این دلیل که مخاطب وقتی به نمایشگاه مراجعه می کند اگر به عنوان مثال به حوزه سیاسی اقتصادی علاقه مند است، بتواند بیشتر در آن قسمت وقت صرف کند و حضور داشته باشد. در حوزه های دیگر نیز مثل خانواده، کودک و نوجوان و از جمله موضوعی که به برنامه چرخ مربوط است بخش آموزشی و تخصصی که حوزه ای است که در آن حدود 200 رسانه حضور دارند.

معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در زمینه چرخش مطبوعات از مطبوعات کاغذی به مطبوعات الکترونیک، اظهار داشت: الگوی مصرف رسانه ای طبعا عوض شده و این یک روند جهانی است. این روند جایگزینی شیوه های الکترونیکی است که اصطلاحا رسانه های نو، نام دارند. وقتی می گوییم رسانه سنتی یا رسانه همگانی، مطابق تعریف، رادیو، تلویزیون و مطبوعات مشخصا مد نظر است. رسانه های جدید یک دامنه دیگر را شامل می شوند، این رسانه ها حتی به لحاظ قواعد تولیدی هم متفاوت هستند یعنی در رسانه های تولیدی مقوله ای به نام «دروازه بانی» دارید که شامل مسیر تولید است.

انتظامی در توضیح اصطلاح دروازه بانی در رسانه های سنتی، افزود: به عنوان مثال برنامه چرخ که ما اکنون از طریق آن داریم با مخاطب ارتباط برقرار می کنیم، یک رسانه همگانی و یک رسانه سنتی به حساب می آید. ممکن است ابزارآلاتی که استفاده می شود، مدرن باشد اما روش اینگونه است که برنامه طراحی می شود، سردبیر دارد، تهیه کننده دارد، اصولش از پیش تعیین شده است و در نهایت محتوا به اصطلاح دروازه بانی می شود و سپس در اختیار مخاطب قرار می گیرد حتی در شرایطی که مثل برنامه ای که در آن حضور داریم، یک برنامه با پخش زنده باشد. در کل چنین برنامه ها و رسانه هایی چارچوب دارند و حتی نحوه ارتباط گیری آن مشخص است. یک نفر صحبت می کند، مخاطب او را می بیند یا یک نفر سرمقاله می نویسد، مخاطب آن را می خواند؛ نهایت تعامل مخاطب و کسی که دارد تولید محتوا می کند این است که می تواند از طریق تلفن و پیامک نظر خودش را به شکل تعاملی منتقل کند و البته معمولا برنامه هایی موفق تر هستند که بتوانند همزمان از این تماس ها و پیامک ها بازخورد بگیرند و محتوای برنامه را بر آن اساس هماهنگ کنند.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه اکنون دوره رسانه های اجتماعی است، عنوان کرد: رسانه های اجتماعی به تدریج در حال جایگزینی هستند البته یک عده در کمال بدبینی می گویند که دوره کاغذ به سر آمده و دیگر نوبت رسانه های جدید است؛ من چنین اعتقادی ندارم و بسیاری از متخصصان و کارشناسان نیز این موضوع را قبول ندارند.

معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به تاریخ اجتماعی رسانه ها، گفت: مدیوم های رسانه ای در طول زمان افزایش پیدا کردند و مدیوم های جدید ایجاد شده است؛ یک زمان فقط عصر گوتنبرگ بوده یعنی از نظر رسانه ای تنها مطبوعات وجود داشتند. وقتی رادیو ظهور کرد، خیلی از افراد گفتند پایان دوره مطبوعات فرا رسیده اما دیدیم که مطبوعات باز هم به حیات خود ادامه دادند. وقتی تلویزیون در دهه 50 آمد، یک عده گفتند دیگر پایان دوره رادیو فرا رسیده زیرا تلویزیون کامل تر از آن است هم صوت دارد و هم تصویر دارد اما وقتی رسانه های نو وارد شدند، رسانه پیشین فراموش نشد.

وی افزود: به عنوان مثال رادیو همچنان گرمای خود را در نظر مخاطب حفظ کرده است. رسانه رادیو نسبت به رسانه تلویزیون وجوه ممیزه ای داشت که توانستند با تاکید بر آن وجوه ممیزه و انحصاری، خودشان را زنده نگاه دارند؛ از جمله در مورد رادیو می توان به دسترس بودن اشاره کرد. تلویزیون در دسترس نیست اما رادیو در دسترس است به کمک امواج کوتاه می توان با یک رادیو ترانزیستوری در هر جای کشور یا هر جای دنیا یک موج را دریافت کرد در حالی که تلویزیون اصولا سخت افزار سنگینی تری نیاز دارد.

انتظامی ادامه داد: به هر حال، در ادامه سیر این روند تاریخی وقتی اینترنت آمد نیز این ماجرا تکرار شد؛ اما اکنون ما در عصر چند رسانه ای هستیم یکی از ویژگی های عصر چند رسانه ای این است که فرزند نو آمده، نیامده که فرزند قبلی را کنار بزند، این فرزند جدید به دنبال این است که با تعامل در ظرفیت ها یک هم افزایی پیدا کند و به اصطلاح یک بسته ارائه بدهند لذا رسانه هایی موفق تر هستند که بتوانند از همه وجوه نوشتاری، صوتی و تصویری بهره ببرند.

وی در ادامه اظهار کرد: از لحاظ نظریه های ارتباطی، در رسانه های جمعی نوعی دروازه بانی اتفاق می افتد یعنی وقتی خبری را از رادیو یا تلویزیون و یا مطبوعات دریافت می کنید، احتمال اینکه آن خبر صحیح باشد خیلی بیشتر است نهایتا برمی گردد به میزان حرفه ای بودن و دقت آن رسانه؛ لذا برخی رسانه ها در طول زمان به درجه ای از اعتماد مخاطب می رسند که مخاطب می داند که این رسانه ها وقتی خبری را اعلام می کنند حتما دقت کافی داشته اند، حتما صحت خبر را ارزیابی کرده اند سپس آن را پخش می کنند.

معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به ویژگی های رسانه های نو، عنوان کرد: یکی از ویژگی های رسانه های نو این است که چون همه تولید کننده هستند و در عین حال همه به لحاظ روزنامه نگاری کیفیت های حرفه ای، تخصص و مهارت را ندارند لذا هر مطلبی ممکن است منتشر شود و شما برای هر مطلبی مجبور می شوید آزمون صحت بگذارید؛ اینجا مفهومی با عنوان سواد رسانه ای پیش می آید. در فضایی که رسانه های اجتماعی و رسانه های نو دارند رواج پیدا می کنند برای کنترل صحت باید سواد رسانه ای مردم را بالا ببریم تا در مقابل رسانه منفعل نباشند یعنی خودشان به وسیله تکنیک هایی بتوانند در مقابل اخباری که در رسانه های اجتماعی منتشر می شود، راستی آزمایی کنند.

وی تاکید کرد: در ابتدا باید دقت داشت که از چه رسانه ای استفاده می کنیم، فرض کنید کانال یک خبرگزاری معتبر است، مخاطب به اعتمادی که به آن خبرگزاری دارد به این کانال هم اعتماد پیدا می کند. زمانی یک شخص خبری را برای شما ارسال می کند، شما نمی دانید که آن فرد چقدر دقیق است و یا این خبر را کنترل کرده است یا خیر، آن زمان خبر را بازنشر(فوروارد) نمی کنید. علاوه بر اینکه بازنشر نمی کنید، خودتان هم تحت تاثیر آن قرار نمی گیرید و راستی آزمایی را از طرق دیگر انجام می دهید. بخشی از این راستی آزمایی، خویشتن داری و کسب مهارت است. بعد از روزنامه نگار-شهروند اکنون تولیدکننده، تولیدگر-شهروند نیز داریم. تولیدگر، خود نوعی از مهارت های روزنامه نگاری را در حد شهروندی کسب می کند.

انتظامی در بخش دیگری از سخنانش به موضوع عدالت در رسانه ها، اشاره و تصریح کرد: ما باید به سمت عدالت رسانه ای پیش برویم به این معنا که هر چقدر بیشتر رانت های رسانه های دولتی و متعلق به بخش عمومی را کاهش دهیم چه رانت اقتصادی و چه رانت اطلاعاتی تا به این وسیله یک فضای رقابت پذیر در رسانه ها ایجاد شود. مخصوصا در عرصه هایی که بخش خصوصی می تواند موفق باشد دولت نباید رسانه تاسیس کند زیرا می تواند عرصه را بر فعالیت بخش خصوصی تنگ کند. ما وقتی صحبت از اقتصاد مقاومتی می کنیم، آموزه اصلی آن اقتصاد مردمی است یعنی ما باید کمک کنیم بخش خصوصی فعالیت بیشتری داشته باشد. به زبان رسانه یعنی سیاست وزارت ارشاد باید این باشد که به مطبوعات بخش خصوصی کمک کند، در صورت انجام این امر بسیاری از اتفاقات رخ خواهد داد؛ یکی از افتخاراتی که الان دولت دارد این است که در سه سال گذشته اولا مجوزی برای روزنامه و خبرگزاری و یا هفته نامه در بخش دولتی نداده است ضمن اینکه یارانه های این رسانه ها را نیز قطع کرده است و معتقد است این یارانه ها را باید به مطبوعات بخش خصوصی اختصاص داد.نکته دیگر مربوط به اقتصاد و سازمان مطبوعات است که بحث مفصلی دارد. نکته دیگر که آن هم جزء وظایف دولت محسوب می شود بحث آموزش است که باید مهارت را در این حوزه افزایش بدهد زیرا ما هر چه روزنامه نگاران قوی تری داشته باشیم هر چقدر در مطبوعات مهارت های فنی و حرفه ای و روزنامه نگاری افزایش پیدا کند طبیعتا در ارتباط برقرار کردن با افکار عمومی موفق تر خواهیم بود.

وی افزود: همچنین باید سخت گیری هایی را که در حوزه های محتوایی برای مطبوعات می گذاریم، چارچوب هایش مشخص باشد و کلی نباشد تا مطبوعات بدانند که خط قرمزشان کجا است و این موضوع به سلیقه مجری قانون باز نگردد و مجری یا مجریان تبعیض قاءل نشوند یعنی اگر قاعده ای هست برای همه رعایت شود.

معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در زمینه نشریات علمی نیز گفت: ما وقتی از پیشرفت علمی کشور صحبت می کنیم در واقع از یک بسته صحبت می کنیم که یکی از نشانه هایش انتشار مقالات علمی است و ما باید بقیه اجزای این بسته را فراهم کنیم. به عنوان مثال ببینیم ثبت اختراعات در کشور چقدر است، کیفیت آموزش ابتدایی و آموزش عالی چگونه است و ما چقدر می توانیم زنجیره دانش، صنعت و در نهایت تجاری سازی علم را دنبال کنیم. یعنی اگر فقط علم را در آزمایشگاه و دانشگاه ها دنبال کنیم و ارتباط با صنعت برقرار نشود و صنعت تجاری نشود این روند منجر به پیشرفت علمی کشور نمی شود.

وی در ادامه، افزود: ما اگر بتوانیم دانش را به صنعت و صنعت را به تجاری سازی متصل کنیم یک زنجیره فعال علمی شکل می گیرد. یکی دیگر از مولفه های پیشرفت علمی در یک کشور، سواد علمی است.سواد علمی با سواد خواندن و نوشتن فرق می کند. به عنوان مثال عمده کسانی که شبکه چهار سیما جمهوری اسلامی ایران را دنبال می کنند، کسانی که برنامه چرخ را دنبال می کنند، کسانی هستند که سواد علمی دارند. سواد علمی یعنی اینکه یک نفر اندکی راجع به قوانین فیزیکی بداند، تا حدی از مسائل زیست شناسی آگاه باشد، مسائل نجوم را تا حدی بداند و ... لذا وقتی برنامه علمی حتی تخصصی را در تلویزیون ببیند خیلی احساس بیگانگی نکند و کانال را عوض نکند و از این برنامه ها لذت ببرد. اینجاست که از ارتباطات علمی یاد می کنند که از دل آن روزنامه نگاران علمی درمی آید یعنی امثال سردبیران این برنامه، اینها در شاخه و رسته روزنامه نگار علمی تعریف می شوند. در نتیجه اگر کشور به دنبال پیشرفت علمی است، همه دستگاه ها موظف هستند ببینند چه می توانند انجام دهند در راستای این موضوع؛ وزارت ارشاد هم موظف است تسهیلاتی فراهم کند.

وی در عین حال حال توضیح داد: نشریات علمی دو دسته هستند نشریات علمی-پژوهشی یا علمی-ترویجی که مربوط به دانشگاه ها و مراکز علمی هستند که بسیار تخصصی هستند و نقشی در ایجاد سواد علمی ندارند. سواد علمی در برنامه ای مثل برنامه شما ایجاد می شود یا مجله ای که علم را برای عموم مردم ارائه دهد و مردم را به نحوی علاقه مند کند.

انتظامی در پایان سخنانش در برنامه علمی چرخ، عنوان کرد: وزارت ارشاد چند رویکرد اصلی در سه سال گذشته داشته است؛ یکی از آنها کسانی هستند که دنبال تاسیس رسانه چه چاپی و چه الکترونیک در حوزه علمی هستند، کمک می کنیم از چنین استعدادهایی استقبال می کنیم. همچنین در بسته حمایتی که در اول هر سال تعریف کرده ایم، به ذینفعان مشترک و اصحاب مطبوعات گفته می شود این موارد جزء سیاست های ما است، جزء اولویت های ما است اگر به اینها بپردازید ما نسبت به آن وظیفه مضاعف داریم و این اولویت ها دقیقا در راستای سیاست های عمومی کشور است که علم هم یکی از آنها محسوب می شود. یارانه این گروه از نشریات که به حوزه های اولویت دار بپردازند را سه برابر می کنیم. جداول یارانه هم که در جهت شفافیت اعلام می شود و نحوه محاسبه اش هم مشخص است.