رسالت مهم خبرنگاران؛ واقع گرایی و جامع نگری در اخلاق حرفه ای

همزیستی نیوز - «علی گرانمایه پور» استاد روزنامه نگاری و «فتانه انفرادی» استاد علوم ارتباطات در گفت و گوی تفصیلی با ایرنا ضمن تاکید بر لزوم رعایت اصول اخلاق حرفه ای در خبرنگاری بیان کردند، خبرنگاران با توجه به جامع نگری و انعکاس حقیقت در نوشته هایشان می توانند اعتماد مخاطبان را به رسانه خود جلب کنند.

خبرنگار به عنوان بازوی اطلاع رسانی جامعه، نقش مهم و انکار نشدنی در عصر اطلاعات برعهده دارد. در دنیای کنونی با توجه به فناوری های ارتباطی پیشرفته و سهولت دسترسی به اخبار، همچنان بهترین راه کسب خبر موثق از راه خبرنگاران متعهد امکان پذیر است. آنانی که تمامی سختی کار را برای تهیه کردن و رساندن خبرها به مخاطبان می پذیرند و می کوشند تا دقت و صحت را سرلوحه فعالیت های خود قرار دهند.
خبرنگار و روزنامه نگار فردی به شمار می رود که با اتکاء به ذوق و استعداد شخصی خویش، پس از گذراندن دوره آموزش تخصصی و با توجه به مسوولیت اجتماعی این حرفه به کسب، تهیه، جمع آوری و تنظیم اخبار و انتقال آنها به مخاطبان بپردازد. در این میان بسیاری از فعالان عرصه خبر و رسانه با خطرهای فراوانی در این حوزه روبرو شده اند اما همواره کوشیده اند تا در مسیر تحقق آرمان های سرزمین خویش تلاش کنند، یکی از جمله این خبرنگاران، شهید محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) بود که در راه ایفای رسالت خبرنگاری به مقام والای شهادت دست یافت.
او در 17 مرداد 1377 خورشیدی هنگامی که گروهک تروریستی طالبان به شهر مزار شریف حمله کرد و این شهر را به اشغال خود درآورد، با ارسال آخرین خبر، خود خبر شد.
این خبرنگار شهید در 1375 خورشیدی به عنوان مسوول دفتر ایرنا در مزار شریف افغانستان به خدمت رسانی مشغول بود و با وجود آگاهی از تمامی خطرهای پیش رو در این سفر، با آغوشی باز به استقبال آن رفت تا رویدادهای این کشور را مخابره کند. این شهید والامقام آخرین خبر را این چنین فرستاد: «...اینجا محل کنسولگری ایران در مزارشریف است، من محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی هستم، گروه طالبان چندساعت پیش وارد مزار شریف شدند. خبر فوری، مزارشریف بدست طالبان سقوط کرد، عده ای از افراد طالبان در محوطه کنسولگری دیده می شوند به من بگویید که چه وظیفه ای....»
ایثارگری این فعال عرصه خبر و شهادت هشت تن دیگر از اعضای کنسولگری ایران در مزارشریف سبب شد تا شورای فرهنگ عمومی در نخستین سالگرد این رویداد، 17 مرداد، روز شهادت محمود صارمی را «روز خبرنگار» نامگذاری کند.
به همین مناسبت پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت و گو با «علی گرانمایه پور» استاد روزنامه نگاری و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی و «فتانه انفرادی» استاد علوم ارتباطات دانشکده خبر پرداخت.

- در ادامه متن این گفت و گو را می خوانیم:
**ایرنا: یک خبرنگار دارای چه ویژگی هایی باید باشد و خبرنگار حرفه ای به چه فردی گفته می شود؟
***گرانمایه پور: دو تعریف درباره خبرنگار وجود دارد؛ نخست آنکه خبرنگار باید دارای شم خبری و هوش اجتماعی خوبی باشد و مطلب ها و حوادث را آن طور که هست به صورت صادقانه منعکس کند اما در حوزه تجربی این فعالان رسانه ای همچون دماسنج هستند و باید به بازتاب آن چیزی که از چشم مردم و مسوولان پنهان مانده است، بپردازند و به دنبال افشای حقیقت ها و ریشه تمامی مشکل ها در کشور باشند؛ به اینگونه فعالیت ها، روزنامه نگاری تحقیقی گفته می شود. البته در جامعه کنونی این نوع از روزنامه نگاری به دلیل وجود محدودیت های عصر نوین، جایگاه مناسب خود را از دست داده است. نقطه مشترک میان خبرنگار حرفه ای و تحقیقی، اخلاق حرفه ای به شمار می رود که باید رعایت شود. خبرنگاری کار هر فردی نیست و آنان باید از درصدی از هوش خبری برخوردار باشند، این فعالان رسانه ای کارمند نیستند و نویسنده و متفکر به شمار می روند و بایستی درباره مسایل اجتماعی بیاندیشند و بهترین مطلب ها را به خوبی بنویسند.
***انفرادی: خبرنگار فردی است که با حرفه خویش زندگی می کند. یک خبرنگار باید همواره عشق به مردم و علاقه به بیان حل مشکل های آنان را مدنظر داشته باشد. در واقع با غم آنها اندوهگین و با شادی آنان شاد شود. به یقین باید متوجه خوشی ها و ناخوشی های جامعه باشد و هر دو را بازگو کند. یک خبرنگار خوب، امید و بیم را با یکدیگر می نویسد و به تصویر می کشد. دنیای یک خبرنگار از تجربه و مشاهده های اجتماعی پر شده است. البته باید عنوان کرد به دلیل ورود جامعه به فناوری های نوین ارتباطی، خبرنگاران میدانی بسیار کاهش یافته اند. خبرنگار حرفه ای شدن ریاضت می خواهد. آگاهی و توانایی در کار نیز برای این فعالان رسانه ای اصل مهمی به شمار می رود و علاوه بر آن رعایت اخلاق حرفه ای رسانه یکی از ویژگی های اصلی یک خبرنگار واقعی محسوب می شود.
**ایرنا: رسالت خبرنگاری در جامعه کنونی از چه اهمیتی برخوردار است؟
*** گرانمایه پور: اکنون روزنامه ها در قید و بند جناح ها هستند بنابراین رسالت خبرنگاران تابعی از نظر و دیدگاه صاحبان آن رسانه محسوب می شود، بدین شکل آنان بسیاری از وقایع را کتمان خواهند کرد. رسالت روزنامه نگار بیان واقعیت و حفظ احترام توده ها و قشرهای مختلف مردم به شمار می رود، در 10 سال گذشته مکتب زشت روزنامه نگاری در کشور با عنوان توهین بنیان گذاشته شده است و آن چیزی که افراد در گفت و گوهای عمومی میان یکدیگر رد و بدل می کنند به تیتر، لید و یادداشت برخی روزنامه ها تبدیل شده است و این امر نشان می دهد که یکی از رسالت های روزنامه نگاری چون اخلاق، از جامعه خبری به تدریج کمرنگ می شود و سبب به چالش کشیده شدن این حرفه خواهد شد.
***انفرادی: خبرنگاران همواره می کوشند، اخلاق حرفه ای خبرنگاری را رعایت کنند تا اعتماد مردم و مخاطبان را به دست آورند و این امر بدون رعایت انصاف و حقیقت در نوشته ها میسر نیست. با توجه به ورود فناوری های نوین ارتباطی، مهم ترین موضوع جلب مخاطب است که رسانه به آن نیاز دارد و بایستی در خبرها رعایت شود و در صورت نبود این ویژگی ها، زمینه نگرانی افراد فراهم می شود و به رسانه ها آسیب می رساند زیرا آنها نیاز به اعتماد مردم دارند و این امر تنها با آموزش به خبرنگاران برای درست نویسی و انعکاس واقعیت ها تحقق می یابد.
**ایرنا: خبرنگاران چگونه می توانند در اطلاع رسانی دقیق به جامعه نقش آفرینی کنند؟
*** گرانمایه پور: تا هنگامی که انجمن صنفی روزنامه نگاران وجود نداشته باشد، خبرنگار از امنیت شغلی برخوردار نباشد، درگیر مسایل جناحی و سیاسی باشد و علاوه برآن روزنامه نگاران غیرحرفه ای وارد این عرصه شوند، به برخی از آرمان های مربوط به خبرنگاری به سختی می توان دست یافت. به این دلیل اطلاع رسانی دقیق در کشور دچار مشکل می شود.
***انفرادی: اطلاع رسانی دقیق را می توان بحث صداقت و درستی در ارایه اخبار و رویدادها دانست. این امر تنها در پرتو رعایت عواملی چون تامین نیازهای واقعی مخاطبان، ارایه اخبار بدون تحریف، خبرنگار علمی گرا بودن یعنی بازتاب موضوع های مهم علمی با بی طرفی، جداسازی خبر از تفسیر و اظهار نظرهای شخصی، آموزش افکار عمومی، دوری از جنجال آفرینی و جوسازی، توصیف و تشریح درست رویدادها، یادآوری به خویشتن درباره جایگاه، رسالت و مسوولیت اجتماعی به هنگام نوشتن مطلب های خبری و مدنظر قرار دادن بحث اخلاق حرفه ای خبرنگاری امکان پذیر می شود.
**ایرنا: خبرنگاران با استفاده از چه تاکتیک های خبری می توانند اخبار جامع و تاثیرگذار را به مردم انتقال دهند؟
*** گرانمایه پور: هنگامی که رسانه های خصوصی وجود داشته باشند، روزنامه نگار می تواند هرگونه مطلبی که می خواهد در آن رسانه منتشر کند اما در رسانه های شبه حزبی و جناحی، فعالیت خبرنگار محدود خواهد شد. البته در این عرصه، روزنامه نگاری شبکه های اجتماعی، آنلاین و شهروندی به وجود آمده است و این شبکه ها حوزه رسمی خبر را به چالش کشیده اند. در حال حاضر استفاده از فضای مجازی سبب ایجاد روزنامه نگاری جایگزین در ایران شده است که به صورت مستقیم دغدغه های مردم را منعکس می کند و در کنار آن روزنامه نگاران در رسانه ها می توانند مشکل های مردم را به صورت چکیده و غیرمستقیم در قالب خبر، گزارش و یادداشت منتشر کنند.
***انفرادی: در بحث تاکتیک های خبری باید به تاکتیک های الوین تافلر نویسنده آمریکایی اشاره کرد. هر رسانه ای با توجه به جهت گیری های خاص خود به یقین از این روش ها استفاده می کند. از جمله آنها تاکتیک های برجسته سازی و نظریه دروازه بانی خبر به شمار می رود. در این نظریه از میان خبرهای بسیاری که به دست خبرنگار می رسد باید انتخاب های مناسبی انجام شود که با توجه به نظرهای شخصی فرد نباشد و منافع ملی و مصالح عمومی کشور را تامین کند. یعنی خبرنگار باید بداند به دور از هرگونه جهت گیری های سیاسی به حرفه خود ادامه دهد و اگر اینگونه باشد خبرنگاری حرفه ای محسوب می شود که مشکل های مردم را با صداقت بازگو می کند. هر روزنامه ای با توجه به سیاست های کلی که برای خود ترسیم کرده است یک یا چند تاکتیک را مورد استفاده قرار می دهد. در جامعه کنونی اگر مسوولان رسانه ای به خبرنگاران اصل اخلاق، صحت، دوری از منافع شخصی و رعایت علمی گرایی در خبر را آموزش دهند، آن رسانه می تواند اعتماد مردم را جذب کند که این امر بازخوردهای خوبی را به دنبال خواهد داشت. از تاکتیک های دیگر می توان به رعایت صداقت و درستی، انتقاد سازنده از ضعف ها و نارسایی های کشور، پرهیز از انتشار مطلب های مغرضانه، دوری کردن از دامن زدن به اختلاف های مختلف، افترا و تهمت به دیگران اشاره کرد.
**ایرنا: خبرنگاران چگونه می توانند در ارتقای فرهنگ جامعه موثر باشند؟
*** گرانمایه پور: تا زمانی که فرهنگ جامعه به خود آگاهی کافی اجتماعی نرسد، اگر بهترین روزنامه نگاران هم فعال باشند نمی توانند در ارتقای فرهنگ اجتماعی موثر باشند. روزنامه های وزین و خبرنگاران فاخر زمانی می توانند در جامعه تبلور داشته باشند که نظام اجتماعی پویا و نقد در آن از جایگاه خوبی برخوردار باشد. بنابراین نبود این عوامل سبب می شود که یک روزنامه نگار و رسانه دچار خودسانسوری شود.
***انفرادی: هنگامی که خبرنگاران تمامی موارد مربوط به اصل خبرنگاری را مورد توجه قرار دهند به یقین فرهنگ سازی صورت می پذیرد. این قشر از جامعه در بحث پیشگیری از حوادث و رویدادها می توانند با نوشته های آموزنده خود یاری رسان دولت باشند. البته مسوولان نیز باید به خبرنگاران در تولید محتوای اخبار کمک کنند. خبرنگاران حوزه های مختلف می توانند نگاه مردم را نسبت به مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی باز کنند. اکنون خبرنگاران مقداری خبر زده شده اند و این امر به این معنا است که گاهی یک خبرنگار، خبری را بدون اطلاعات تکمیلی به مخاطب منتقل می کند. در حالی که اگر خبر را در کنار اطلاعات تکمیلی انتقال دهند، مردم با خواندن یک خبر اطلاعات بسیار مناسبی را دریافت می کنند و اینگونه به دانش و آگاهی های آنان افزوده می شود و امر فرهنگ سازی صورت می پذیرد.
**ایرنا: در مبارزه با فساد نقش و رسالت خبرنگاران چیست؟
*** گرانمایه پور: اکنون نقش شبکه های اجتماعی در این زمینه بسیار گسترده شده است. حوادثی که منتج به افشاگری برخی فسادها می شود بیشتر به وسیله روزنامه های شهروندی و مجازی صورت می پذیرد و این امر سبب کاهش نقش خبرنگاران روزنامه های رسمی در کشور می شود و رسالت آنان نیز در این زمینه تنها با رعایت اصول اخلاقی میسر خواهد شد.
***انفرادی: وقتی مفاسد بسیاری چون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... در جامعه به وقوع می پیوندد. خبرنگاران می توانند با رعایت اصول اخلاق حرفه ای وارد این حوزه شوند و با انتقادهای سازنده خویش مطالب مفیدی را به مسوولان ارایه کنند و اینگونه پل ارتباطی میان مردم و مسوولان شوند.
**ایرنا: رسانه های خبری گوناگون چگونه می توانند در پیشبرد منافع ملی در رویارویی با هجمه های رسانه های بیگانه مثمر ثمر باشند و حقانیت کشور را در مجامع بین المللی به اثبات برسانند؟
*** گرانمایه پور: هنگامی که رسانه های رسمی به خوبی به پوشش اخبار بپردازند و محتوای خبرهای پویایی و شنیداری با واقعیت های جامعه مطابقت داشته باشد، مردم به این رسانه ها اعتماد می کنند. رسانه ملی باید با فعالیت های خبری گسترده خود در جذب هرچه بیشتر مخاطبان بکوشد. زمانی رسانه ها می توانند در جهت منافع ملی و جذب مخاطب حرکت کنند که با مردم آشتی و ارتباطی نزدیک داشته باشند.
***انفرادی: هنگامی که کشوری به هر دلیل از طرف کشورهای دیگر مورد هجمه قرار می گیرد، نقش رسانه ها پررنگ می شود. اینجا است که می توان به بحث خبرنگاری بحران ورود پیدا کرد. در این میان رسانه ها باید فارغ از هرگونه جهت گیری سیاسی که دارند اصل وحدت، حفظ مصالح عمومی و منافع کشور را مد نظر قرار دهند.
**ایرنا: صاحبان یک روزنامه و رسانه تا چه اندازه می توانند در رشد فکری و ارایه اندیشه های خلاق یک خبرنگار نقش ایفا کنند؟
*** گرانمایه پور: مدیر مسوولی که فردی سیاسی و غیر حرفه ای است نمی تواند در اعتلای روزنامه نگاری کمک کند. البته می تواند منابع مالی را فراهم سازد. وزارت ارشاد در رویکردهای سال های آینده بهتر است تجدید نظر کند و از استادان ارتباطات در پست های روزنامه نگاری بهره ببرد. اکنون در کشور وارونگی در زمینه دادن امتیازهای روزنامه وجود دارد و بهتر است صاحبان سرمایه و قدرت در کنار خبرنگاران قرار بگیرند تا بتوانند با هم این رسانه های خبری را برای پیشبرد اهداف کشور اداره کنند.
***انفرادی: به یقین مسوولان سازمان های رسانه ای در رشد فکری یک خبرنگار نقش مهمی دارند. آنان می توانند با برگزاری دوره های آموزشی و اجازه حضور به خبرنگاران در سمینارهای مختلف به رشد فکری و غنای فرهنگی خبرنگاران کشور کمک کنند.
**ایرنا: نقش اخلاق در خبرنگاری حرفه ای را چگونه ارزیابی می کنید؟
*** گرانمایه پور: اگر روال بر این باشد که مکتب روزنامه نگاری توهین توسعه پیدا کند در آینده با تصویب قانون های بسیار هم نمی توان مانع از گسترش آن شد و اگر اخلاق حرفه ای و کلامی به وسیله خبرنگاران رعایت نشود، نخستین رویکردی که برای روزنامه نگاران روی می دهد، رواج بی اعتمادی مردم نسبت به آنان است.
***انفرادی: نخست آنکه باید تعریف کاملی از اخلاق رسانه ای در ایران صورت پذیرد و برپایه آن، پژوهشگران چند خبرگزاری و رسانه را مورد انتقاد قرار دهند و اصول رعایت مولفه های اخلاق حرفه ای را بررسی کنند، در آن هنگام می توان نظر داد که وضعیت اصول اخلاق حرفه ای در کشور چگونه است. هدف از نوشتن، اعتماد جامعه به رسانه است. اگر رسانه ای اعتماد جامعه را به دلیل نوشته های نادرست از دست بدهد محکوم به شکست خواهد بود. امید است مسوولان رسانه ای و دولت، به خبرنگاران و روزنامه نگاران بیش از پیش رسیدگی و توجه کنند و مشکلات این فعالان رسانه ای را برطرف سازند.
*گروه اطلاع رسانی(فاطمه مهدوی)

نوشتن دیدگاه