دشمنی که مردم دوستش دارند

 ورود هر فناوری جدید به جوامع، باعث ایجاد تغییرات مثبت یا منفی در زندگی می‌شود. اینترنت به عنوان یکی از فناوری‌های قرن حاضر، به علت جذابیت‌های خاص برای برخی افراد، مسئله « اعتیاد به اینترنت» را به‌همراه می‌آورد. 
اینترنت وسیله‌ای است که در ابتدا برای اهداف نظامی و دانشگاهی طراحی شده بود؛‌ اما با رشد و توسعه آن، دردسترس افراد بیشتری قرار گرفت و در واقع به ارتباط‌های انسانی شکل تازه‌ای بخشیده است. امروزه، این رسانه تأثیر بی‌رقیب خود را در عرصه‌های سیاست، اقتصاد، فرهنگ و به صورت کلی در تغییرات اجتماعی به اثبات رسانده است.
برمبنای پایش شاخص‌های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در‌کشور ، تعداد کاربران اینترنت ایران در سال ۹۵حدود ۵۳.۲۳ درصد جمعیت کشور، برابر با ۴۲ میلیون و ۵۴۴هزار و ۷۵۳ نفر بوده است. این در حالی است که این میزان نسبت به سال ۹۴رشد ۱۷.۵درصدی داشته است. اتحادیه بین‌المللی مخابرات، کاربر اینترنت را کسی می‌داند که حداقل دو سال سن دارد و در یک ماه گذشته حداقل یک‌بار به اینترنت وصل شده و از آن استفاده کرده باشد.برمبنای گزارش مرکز آمار ایران، ۶۲.۲۱ درصد خانوار ایرانی به اینترنت دسترسی دارند. این شاخص در سال ۹۴حدود ۵۵.۵ درصد بود و در این زمینه رشد ۱۲درصدی حاصل شده است.
اعتیاد اینترنتی رفتاری وسواسی، یا آرزوی برقراری پیوند، یا رفع نیاز قلمداد می‌شود.
یانگ (۱۹۸۸) نیز اشاره می‌کند که فرد معتاد کسی است که دست کم ۳۸ ساعت در هفته یا ۸ ساعت در روز، وقت خود را صرف استفاده از اینترنت می‌کند. 
بر اساس طبقه‌بندی متخصصان در زمینه آسیب‌شناسی، چنانچه فرد در هفته ۲ تا ۳ ساعت از اینترنت استفاده کند، کاربر معمولی است و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به ۵ر۸ ساعت یا بیشتر برسد، کاربری است که باید مورد بررسی‌های آسیب‌شناسانه قرار گیرد. استفاده افراطی و وسواس‌گونه از اینترنت ممکن است باعث ایجاد مشکلات روانی، اجتماعی، درسی، شغلی و همچنین ایجاد مشکلات فیزیکی مثل چشم درد، کمر درد، تغییر در الگوی خواب و تغذیه در فرد ‌شود.
«کیزلر»بر این باوراست اینترنت فقط در صورتی اعتیادآور است که زندگی فرد و اطرافیان را مختل کند. برخی دیگر نیز اظهار می‌دارند که اصلا چیزی به عنوان اختلال اعتیاد اینترنتی وجود ندارد. این گروه معتقدند که لذتی که به خاطر استفاده از کامپیوتر به فرد دست می‌دهد، به هیچ‌وجه قابل مقایسه با لذت حاصل از مصرف کوکائین یا هر نوع ماده مخدر دیگر نیست.
صفت مشخصه کسی که به الگوی اعتیاد اینترنتی گرفتار شده است اما قبول ندارد که این رفتارش از حیطه کنترل او خارج است، «انکار» است. انکار یک مکانیسم دفاعی– روانی است که شخص را قادر می‌سازد به رفتارش ادامه دهد و به فرد اجازه می‌دهد تا واقعیت را تحریف کند. این نوع عمل، می‌تواند پیامدهای نابود کننده‌ای بر زندگی داشته باشد.
گزارش‌ها نشان می‌دهند که اکثر معتادان اینترنت افرادی موفق و اجتماعی هستند. دکتر یانگ درکتاب «جنگ در اینترنت» گزارش می‌دهد که ۵۴ درصد ازمعتادان به اینترنت سابقه قبلی به افسردگی داشتند و ۳۴ درصد آنان نیز از اضطراب رنج می‌بردند و دیگر معتادان نیز دارای عزت نفس خیلی پایین بودند. همچنین ۵۲ درصد از معتادان به اینترنت تأیید کردند که به دنبال یک برنامه درمانی برای رهایی از الکلیسم، وابستگی شیمیایی یا پر خوری شدید هستند. کسانی که به اینترنت اعتیاد دارند کار خود را اینگونه توجیه می‌کنند که از لحاظ فیزیکی سالم هستند اما ممکن است از لحاظ روحی سالم نباشند.
زنان می‌کوشند که خودشان را غیر از آنچه هستند، در اینترنت جلوه دهند. دکتر یانگ بین زنان، افسردگی و اینترنت ارتباط معناداری می‌بیند. این گونه زنان، نیاز بیشتری به تأیید دارند و از اینکه از سوی دیگران مورد تأیید و پذیرش قرار نگیرند، ترس و اضطراب دارند. چنین زنانی در اینترنت با پذیرش و عشق بدون حد و مرز از سوی دیگر کاربران مواجه می‌شوند و بدین‌سان از افسردگی‌شان، موقتاً کاسته می‌شود.
در مورد مردان، تلاش بر نفوذ از طریق بازی‌های تعاملی یا اتاق‌های گپ زنی و دیگر مسائل شهوت انگیز است. مردان از طریق اینترنت مسائل هیجان انگیز را تجربه می‌کنند و برای پیروزی می‌کوشند. آنان سخنانی را بر زبان جاری می‌کنند و کارهایی را در اینترنت انجام می‌دهند که هرگز با همسر خویش نگفته‌اند و نکرده‌اند. دانشجویان نسبت به اعتیاد اینترنتی بیشتر مستعد هستند. اغلب جوانانی که برای اولین بار از خانه دور می‌شوند، دچار دلتنگی و افسردگی شده، با انتخاب دوست جدید مواجه می‌شوند.
اولین کلینیک ترک اعتیاد اینترنت در ایالات متحده در مرکز درمانی واقع در واشنگتن راه اندازی شده است که با استفاده از شیوه‌های روان‌شناسی و آموزش مهارت‌های اجتماعی به درمان بیماران خود می‌پردازد. اعتیاد به اینترنت تا حدی در میان کاربران رواج پیدا کرده است که برخی را به فکر احداث چنین کلینیک‌هایی برای درمان اعتیاد مدرن کاربران انداخته است. بر اساس گزارش لایو ساینس، در حال حاضر کشور چین در حدود ۴۰۰ کلینیک ترک اعتیاد اینترنتی دارد که بر اساس گزارش‌ها برخی از بیماران در آن تحت درمان‌های غیر استاندارد مانند شوک درمانی قرار می‌گیرند.
دکتر «جان گروهول» معتقد است: چیزی که باعث اعتیاد‌آور‌شدن اینترنت شده است، اجتماعی شدن است. اختلاف اینترنت با دیگر رسانه‌ها و خصیصه اعتیادزای آن در این است که جوان هنگام کار با اینترنت به دنبال هویت‌یابی و تعامل اجتماعی است و این فرایند اجتماعی شدن است که آن را اعتیاد‌آور می‌سازد.
آقای دکتر علیرضا دهقان، دانشیار دانشگاه تهران درتعریف اعتیاد اینترنتی می‌گوید: به لحاظ مفهومی اعتیاد اینترنتی از اعتیاد به مواد مخدر نشأت می‌گیرد. یعنی رفتاری که به صورت دائم و پیوسته انجام شده و یک نوع وابستگی در فرد ایجاد می‌کند. مادامی که به راحتی بتوانیم این گونه رفتارها را کنار بگذاریم جنبه اعتیاد‌آمیز ندارد و بالعکس٫ بنابراین هر اعتیادی دو ویژگی دارد؛ یکی اینکه رفتار تکرار می‌شود و دیگر اینکه ما نمی‌توانیم خود را از آن رفتار رهایی دهیم.
بنابراین می‌توان گفت که استفاده از اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی حالت اعتیاد‌آمیز دارد ولی در گفتگوی عامه وقتی صحبت از اعتیاد اینترنتی می‌شود منظور میزان استفاده زیاد است؛ که البته این یک شرط لازم است ولی شرط کافی نیست زیرا خیلی اوقات افراد به دلیل حرفه‌شان ساعات طولانی از اینترنت استفاده می‌کنند مثل دانشجویی که تحقیق می‌کند یا روزنامه‌نگاری که کارش توسط اینترنت است. پس استفاده زیاد لزوما به معنای اعتیاد نیست و کاربر در صورت عدم نیاز یا ضرورت می‌تواند به راحتی اینترنت را کنار بگذارد.
این استاد جامعه‌شناسی می‌افزاید: در ایران هم این اعتیاد وجود دارد که در اینجا به معنای استفاده زیاد است ولی درمورد اینکه چه درصدی از افراد آمادگی روانی کنارگذاشتن اینترنت را دارند، اطلاعات تجربی و دقیقی نداریم. بنابرخبری که به تازگی در ایسنا منتشر شده است، بخش زیادی از افراد بین ۵ تا ۹ ساعت در روز در شبکه‌های اجتماعی وقت گذرانی می‌کنند.
وی افزود: به طور کل این اعتیاد میان جوانان و نوجوانان بیشتر است؛ زیرا آنان در مرحله اجتماعی‌شدن هستند. شغل و کاری که در مقابلش پاسخگو باشند ندارند. ضمنا استفاده از این وسایل مخصوصا تلفن‌های همراه، هم درمیزان استفاده و هم محتوا، چندان از طرف والدین نظارت‌پذیر نیست. در ایران استفاده از اینترنت حدود ۷۰ درصد و در خاورمیانه ضریب استفاده از اینترنت ۵۸ درصد است و این نشان می‌دهد ایران از کل خاورمیانه ضریب نفوذ بالاتری دارد که هم به لحاظ اجتماعی –فرهنگی، هم اتلاف زمان و هم هزینه، آسیب‌زا است. به لحاظ طبقاتی‌ و فرهنگی این پدیده در طبقات متوسط بیشتر است زیرا درطبقات بالا ممکن است نظارت بیشتری باشد و در طبقات پایین امکانات عرضه تکنولوژی‌های پیشرفته به اندازه طبقات متوسط نیست.
در آمریکا یک مرکز تحقیقات رسانه‌ای است که بر اساس پژوهش‌ها و سرشماری‌ها، اطلاعات دقیق از رسانه‌ها را برای ما گزارش می‌کند که اسم آن پیو مدیا سنتر(Pew Research Center) است و به صورت مرتب و دقیق، آمارهایی را بر اساس سن، جنس و نژاد منتشر می‌کند اما در ایران چنین مرکزی نداریم.
بر اساس داده‌های این مرکز استفاده از شبکه‌های اجتماعی از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۸ از ۸ درصد به ۶۹ درصد رسیده است و بیشترین سن استفاده کننده گروه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال است. همچنین در سال ۲۰۱۸ زنان ۷۳ درصد و مردان ۶۵ درصد از اینترنت استفاده می‌کردند و دلیل استفاده زنان در مقایسه با مردان، درهر جامعه‌ای احتمالا به فراغت بیشترزنان و حضور اجتماعی کمتر آنان به لحاظ شغلی وفرهنگی مربوط می‌شود. موارد دیگری مانند در اقلیت‌بودن زنان در جوامع یا حتی قوم و نژاد آنان هم بی‌تآثیر نیست. مثل در اقلیت‌بودن نژاد سیاه نسبت به سفید.
دکتر‌دهقان با تأکید براین که اعتیاد اینترنتی حتما به آسیب‌‍‌های اجتماعی منجرخواهد شد اما درجات و اشکال آن متفاوت است، می‌گوید: نافرمانی و ‌سرکشی مخصوصا در نوجوانان و جوانان، جدا شدن عاطفی از خانواده و پیوستن به گروه‌های همسن و سال به لحاظ فکری و رفتاری یعنی کسانی که مسئولیتی دربرابر ما و اجتماعی شدن ما ندارند؛ همچنین اعتیاد به دخانیات یا روابط بین جنسی، طلاق، دوستی‌های بین دو جنس و رفتارهای جنسی زود هنگام و کنترل نشده و آسیب زا و.. از جمله آسیب‌های اجتماعی این اعتیاد است و این خصلت تکنولوژی‌های جدید است که اعتیادآور است. صاحبنظر علم ارتباطات «مک لوهان» می‌گوید: تکنولوژی‌ها امتداد حواس ما هستند. مثلا ماشین امتداد پای ما یا تلویزیون امتداد قوه بینایی است. با قوه بینایی‌مان می‌توانیم جاهای محدودی را ببینیم اما با تلویزیون می‌توانیم همه جهان را ببینیم .در نتیجه تکنولوژی‌ها در برقراری ارتباط با دیگران امتداد یافته و ظرفیتمان را به لحاظ فردی و اجتماعی افزایش می‌دهند. در استفاده از اینترنت هم ما به لحاظ راحتی و آسانی مایلیم از آن‌استفاده کنیم زیرا هم نیازهایی که ازآن طریق برآورده می‌کنیم بسیار گسترده‌تر است و هم به لحاظ روان شناختی افراد، طالب راحتی، سرعت، استقلال و ارزانی اند.
دکتر دهقان در پایان خاطر نشان می‌کند: راهکارهای مبارزه با این اعتیاد، کنترل و نظارت است که این نظارت هم فنی است و هم فرهنگی و اجتماعی. به این صورت که در نظارت فنی به عنوان مثال برای استفاده اینترنتی کودکان، قفل کودک بر روی گوشی همراه نصب شود یا والدین یک راهنمای نظارت داشته باشند یا شبکه‌هایی که می‌دانیم فسادآور است را فیلتر کنیم و … . این نظارت هم ازطرف دولت و صنوف عرضه‌کننده اینترنت باید انجام گیرد و هم ازطریق والدین برنامه زمانی برای استفاده از اینترنت فرزندان در نظر گرفته شود. کنترل فرهنگی- اجتماعی هم باید از طریق نها‌دهای رسانه‌ای، به منظور آموزش وتربیت صورت گیرد مثلا در مدرسه درسی باشد تحت عنوان: آموزش رسانه‌ها یا در تلویزیون و رادیو سواد رسانه‌ای را آموزش دهیم.
بهتر است مراکز تخصصی داشته باشیم که با این پدیده برخورد شود اما قبل از آن باید قبول کنیم که اعتیاد اینترنتی داریم و از عوارض آن آگاه باشیم .همچنین به لحاظ آموزشی و پژوهشی باید بیشتر کار کنیم. زیرا اطلاعات ما بیشتر از رسانه‌ها و برخی اطلاعات پراکنده است. لازم است که مراکز تحقیقاتی، اطلاعات جزئی‌تر دراین زمینه ارائه دهند. مثلا در مورد گروه‌های اجتماعی، نژادهای مختلف و…
امید است در آینده ای نه چندان دور افراد بر این دشمنی که آن را دوست می‌دارند فائق آیند.
نگار خزان