مصاحبه ابزار پاسخگویی است

 از نگاه کارشناسانِ رسانه، مسوولان موظف هستند حتی در شرایطی که پاسخگویی به ضرر آنان تمام شود، به سوالات خبرنگاران که نماینده افکار عمومی در جامعه هستند پاسخ دهند.
«محمد مهدی فرقانی» استاد ارتباطات داشگاه علامه طباطبایی، در مصاحبه اختصاصی با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، بر اهمیت پاسخگویی مسوولان به خبرنگاران تاکید کرد و گفت وگوی رسانه ای را فرایندی دوسویه توصیف کرد که هم مصاحبه کننده و هم مصاحبه شونده باید به اصول و قوانین آن پایبند باشند.
ارعاب، تهدید، توهین و پرخاشگری از جمله رفتارهایی است که خبرنگاران و مصاحبه شوندگان در هیچ شرایطی مجاز به انجام آن نیستند.

متن گفت وگو به این شرح است:
** ایرنا: ارتباط میان مصاحبه کننده یا خبرنگار با مصاحبه شونده به ویژه اگر مسوول باشد، چگونه قابل تعریف است؟
** فرقانی: به طور کلی ارتباط مصاحبه کننده و مصاحبه شونده رابطه ای دوطرفه است. به لحاظ نظری خبرنگار نماینده افکار عمومی است و پرسش هایش در واقع سوال هایی است که در افکار عمومی مطرح است و مردم به دنبال پاسخ آنها می گردند. از این رو هر مسوولی به تبع مسوولیتی که می پذیرد، ملزم به پاسخگویی است. این پاسخگویی لطف نیست بلکه وظیفه ای است که بر گردن هر مسوولی است.
خبرنگار اگر سوال نکند چگونه می تواند تولید خبر داشته باشد؟ روزنامه نگاران در همه جای جهان نماینده افکار عمومی هستند و به موجب قاعده ای کلی مسوولان به موجب مسوول بودنشان حق پنهان کردن اطلاعات و همکاری نکردن با روزنامه نگاران را ندارند.

** ایرنا: در یک گفت وگوی رسانه ای، نوع برخورد متقابل مصاحبه کننده و مصاحبه شونده باید چگونه باشد؟
** فرقانی: در جریان یک مصاحبه خبرنگار حق توهین، پرخاشگری، بدرفتاری و تهدید منبع مصاحبه را ندارد. همچنین منبع مصاحبه هم حق تهدید مصاحبه کننده و توهین به او را ندارد. در واقع مصاحبه کننده و مصاحبه شونده مسوولیت ها و وظایفی دارند که باید در چارچوب آنها رفتار کنند.
اگر دو طرف طبق وظایف و مسوولیت های خود عمل کنند، دلیلی برای ایجاد برخورد شخصی میان آنان وجود ندارد و رابطه آنان به توهین، تهدید و پرخاشگری ختم نخواهد شد. دوطرف باید حرمت و احترام یکدیگر را حفظ کنند. همچنین خبرنگار به عنوان مصاحبه کننده نمی تواند برای اینکه مصاحبه شونده به سوال او پاسخ دهد الزام حقوقی یا فیزیکی ایجاد کند. در همین حال مسوولان یا دیگر صاحبان قدرت و نفوذ هم نباید به منظور بهره برداری تبلیغاتی، با اعمال قدرت و استفاده از ابزارهایی که در دست دارند، خبرنگار را وادار به گفت وگو با خود کنند. به طور کلی در جریان مصاحبه باید فضای همدلانه و تعامل شکل گیرد و مصاحبه شونده ترغیب شود به پاسخگویی شود حتی اگر این پاسخگویی به ضرر او باشد.

** ایرنا: این رعایت احترام دوطرفه آیا به معنای پرهیز خبرنگار از طرح برخی سوالات است؟
** فرقانی: خیر. حفظ احترام به این معنی نیست که خبرنگار خود را سانسور کند و سوال های جدی و مهم را از آن جهت که ممکن است به منافع مصاحبه شونده لطمه بزند از وی نپرسد. به طور مثال اگر مصاحبه شونده یک مسوول باشد و در عملکرد خود ضعف دارد، این ضعف باید در جریان مصاحبه برملا شود و علت آن مشخص شود حتی اگر این شفاف سازی به قیمت کناره گیری آن مسوول از مسوولیتش تمام شود. این یکی از کارکردهای مصاحبه است.
مصاحبه نباید به عنوان ابراز تبلیغ برای افراد یا مسوولان قلمداد شود. مصاحبه ابزار پاسخگویی است این پاسخگویی ممکن است به نفع یا ضرر مصاحبه شونده باشد یا هیچ فرقی به حال او نکند. اگر مصاحبه شونده درست عمل کرده باشد و پاسخ مستدل و قانع کننده داشته باشد به طور طبیعی از مصاحبه سرافراز بیرون می آید و اگر ضعف داشته باشد خیر. خبرنگاران باید همواره این نکته مهم را در نظر داشته باشند که آنان مسوول پنهانکاری نیستند بلکه مسوولیت خبرنگار شفاف سازی است.

** ایرنا: گاهی مصاحبه شونده بعد از گفت وگویی که با رضایت خود انجام داده از خبرنگار می خواهد که سخنان او را منتشر نکند. در اینجا خبرنگار چه وظیفه ای دارد؟
** فرقانی: اگر مصاحبه شونده با میل و رضایت خود گفت وگو کند به هیچ وجه نمی تواند با ابزارهایی چون تهدید و ... از خبرنگار بخواهد که سخنانی که گفته است را منتشر نکند. گفت وگو شونده به لحاظ قانونی چنین حقی را ندارد. در این زمینه قوانینی است که از حقوق روزنامه نگار دفاع می کند اگرچه این قوانین در کشور ما قوانین محکمی نیستند. براساس قانون مطبوعات، یک روزنامه نگار حق جمع آوری و کسب اطلاعات را دارد.
در این میان اما یک استثنا وجود دارد. اگر خبرنگار قول دهد که بخشی از سخنان مصاحبه شونده را منتشر نکند باید به قول خود پایبند باشد. در این شرایط است که خبرنگار به طور قانونی و اخلاقی حق انتشار سخنان مصاحبه شونده را ندارد.

** ایرنا: اگر آن خبر بسیار مهم باشد هم خبرنگار حق انتشار آن را ندارد؟
** فرقانی: بله. خبرنگار حتی مهم ترین اخبار را نیز بدون اجازه مصاحبه شونده نمی تواند از زبان وی منتشر کند. اگر خبرنگار احساس کند که خبری که مصاحبه شونده می خواهد بگوید بسیار مهم است، به هیچ وجه نباید درباره منتشر نکردن آن قول دهد. اگر خبرنگار قول دهد و خبر را منتشر کند، خلاف شرافت حرفه ای خود عمل کرده است.
خبرنگار:مهتاب افشین نسب ** انتشاردهنده : شهناز حسنی