ابوریحان بیرونی در کتاب خود به نام ( آثارالباقیه الی‌القرون الخالیه ) به موضوع پیدایش چشمه‌های آب می‌پردازد و عامل فوران آب از دل زمین را غیر هم‌سطح بودن منابع طبیعی آب در ارتفاعات می‌داند و به شکستگی‌های طبیعی لایه‌های زمین نیز اشاراتی دارد و با مثال زدن دریاچه‌هایی که رودخانه‌ای به آن‌ها نمی‌ریزد اما همواره پر آب هستند به چشمه‌های آب در بستر دریاچه و رودخانه‌ها می‌پردازد.
در فرهنگ ایرانیان نیز رودخانه زاینده‌رود نمودی از این باور است و این ایده که چشمه‌های بی شماری در کف رودخانه آن را زنده می‌کند در اذهان جاری است.
توضیح قدمایی علل پیدایش چشمه‌های آب بیشتر منحصر به نفوذ آب از ارتفاع به سطوح پایین‌تر است اما با پیشرفت علوم بویژه در شاخه زمین‌شناسی علاوه بر این نکته علل دیگری مانند گرمایش زمین و فعل و انفعالات آتش‌فشانی نیز در آن لحاظ می‌شود.
چشمه‌های آب همه‌جا قابل رؤیت هستند از دیواره‌های کوه گرفته تا بستر دره‌ها و رودها و حتی بستر دریاچه‌ها و دریاها.
وجود چشمه‌های جوشان آب شیرین و گوارا در بستر دریا هرچند به نظر غیر قابل تصور و حتی غیر قابل باور می‌رسند٬ اما دارای رد پایی پر رنگ در حافظه تاریخی مردمان ساحل‌نشین جنوب است.
گویی طبیعت بی بدیل زاگرس سفره سخاوتش را برای تشنگان آن سوی کرانه‌ها و حتی آبزیان این پهنه نیلگون گسترده و همه را به میهمانی و سیراب شدن فراخوانده.
چنان‌که دکتر قدرت‌الله فرهودی زمین‌شناس صاحب‌نام کشورمان در یک مقاله علمی می‌نویسد؛ وجود چشمه‌های آب در بستر خلیج فارس و میزان اندک بارش‌ها در کرانه‌های جنوبی نمی‌تواند منبعی در آن سرزمین داشته باشند و هرچند در طول تاریخ داوری‌های بسیاری در این زمینه صورت گرفته اما بی شک منبع اصلی این چشمه‌ها٬ رشته کوه زاگرس در فلات ایران است.
و همچنین علی زرین قلم در کتاب خود به نام سرزمین بحرین می‌نویسد؛ مهم‌ترین صیدگاه‌های صدف مرواریدساز خلیج فارس در مناطقی هستند که چشمه‌های آب شیرین در آن نواحی وجود دارند که این مناطق عبارتند از؛ کرانه‌های عمان٬ بوشهر٬ بندرعباس٬ لنگه٬ دوبی٬ کویت٬ کرانه‌های نای‌بند در استان بوشهر٬ بحرین٬ جزیره‌های ابوموسی٬ سری٬ فارور٬ قشم٬ لاوان٬ هندورابی٬ خارگ و کیش.
در این که زاگرس منبع اصلی تأمین آب این چشمه‌ها هستند تردیدی وجود ندارد و بر اساس شواهد علمی و عینی طبیعت فلات ایران در قعر خلیج فارس نیز گوهرآفرینی می‌کند نیز تردیدی نیست اما این پدیده شگرف جای تأمل بسیاری دارد.
دکتر امری کاظمی در کتاب اطلس ژئوتوریسم قشم پیرامون مبحث زمین‌شناسی جزیره قشم می‌نویسد؛ بر اساس شواهد (تکتونیکی) و رسوب شناسی می‌توان قشم را بخشی از جنوب زاگرس در نظر گرفت. شباهت ظاهری و همچنین هماهنگی در امتداد تاقدیس‌های بزرگ جزیره قشم با تاقدیس‌های زاگرس خود شاهدی بر این موضوع است.
هنگامی که قشم را قطعه‌ای از رشته کوه عظیم زاگرس بدانیم می‌توان چشم‌انداز شگرفی ترسیم نمود که مانند یک رویاست!
اگر خلیج فارس را به گونه‌ای تصور کنیم که تنگه هرمز اجازه ورود آب اقیانوس هند به منطقه را ندهد آن‌گاه دره‌ای خواهیم دید پر از چشمه‌های جوشان و قله‌های سر به فلک کشیده! منطقه‌ای بیابانی با نقاطی سرسبز! حد فاصل جزیره قشم تا جایی که همینک به آن سرزمین اصلی می‌گوییم دره‌ای وجود دارد پر از رودخانه‌ها و چشمه‌ها و احتمالاً دریاچه‌های آب شیرین متعدد و...
در بسیاری از کتاب‌های تاریخی به وجود چشمه‌های آب شیرین در بستر خلیج فارس اشاره شده و مانند سازه‌های آبی کشور شگفتی‌های بسیاری راجع به آن‌ها وجود دارد.
در هیچ یک از منابع باستانی موجود اشاره‌ای به چگونگی کشف این چشمه‌ها توسط مردم سخت‌کوش جنوب ارائه نشده اما در چند منبع به استخراج آب شرب از این چشمه‌ها اشاره شده که در ذیل به برخی اشاره می‌شود.
تاورنیه جهانگرد فرانسوی که از سال ۱۶۳۲ الی ۱۶۶۸ میلادی از بصره به بندر لنگه سفر کرده در سفرنامه خود می‌نویسد؛ (در خلیج فارس چندین جزیره وجود دارد که در همه آن‌ها آب بسیار بد است و به وضع بسیار غریبی تحصیل آب شیرین می‌کنند. اشخاصی که می‌خواهند آب خوب داشته باشند غواص مخصوص دارند که صبح می‌روند به قدر دو سه تیررس تفنگ وسط دریا٬ آن‌جا به قعر دریا رفته و چند کوزه سفالین از آب پر کرده و سرشان را محکم می‌بندند و از ته آب بالا می‌آیند و آن آب بسیار خوب و گوارا است.)
همچنین تاورنیه در بخشی دیگر از سفرنامه خود می‌نویسد؛ (در کرانه‌های دریای عمان و اقیانوس هند که هیچ‌جا آب شیرین یافت نمی‌شود وقتی آب دریا به جزر عقب می‌نشیند زنان کوزه‌های خود را برداشته و به آب نزدیک می‌شوند٬ شن‌ها را کنده و از آب میان شن با ظرف کوچکی برداشته و کوزه‌ها را پر می‌کنند و آن آب شیرین و گوارا است.)
در سال ۹۶۱ هجری قمری که ناوگان امپراطوری عثمانی به خلیج فارس راه یافت رئیس آن به نام سـیدی عـلی کاتبی در کتابش به نام ( مرآت الممالک ) می‌نویسد؛ ( در نزدیکی بحرین، غواصان تقریبا هشت قولاج ( هر قولاج معادل ۲ متر است ) در آب دریا فرو می‌روند و در ته دریا مشک‌هایی را که با خود می‌برند از آب پر می‌کنند و بالا می‌آیند٬ در آن‌جا آب ته دریا شیرین است. آن آب را به خدمت رئیس مراد ( حاکم بـحرین ) مـی‌آورند. در ایام تابستان این آب همیشه خنک و لطیف است و رئیس مراد از آن آب می‌نوشد و برای خاطر نوازی از آن آب برای این حقیر هم فرستاد حقیقتاً آبی بسیار گوارا بود. )
در چند کتاب دیگر نیز به استحصال آب شیرین از چشمه‌های بستر خلیج فارس اشاره گردیده اما هیچ‌یک از آن‌ها به ابزار ویژه و یا فصل کم آبی و پر آبی چشمه‌ها و غیره اشاره‌ای ننموده‌اند.
در سال‌های اخیر این چشمه‌ها بار دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند و از میان متون تاریخی به متون تحقیقی دستگاه‌های اجرایی کشور وارد شده‌اند.
دلیل اصلی این اتفاق را می‌توان ادامه شرایط خشکسالی و تغییرات گسترده اقلیمی در جهان از جمله ایران جستجو کرد.
طی خبری که در بیست و سوم اسفند سال ۱۳۹۳ از سوی خبرگزاری مهر منتشر گردید یکی از مقامات مسؤول در وزارت نیرو اعلام کرده؛ پایلوت طرح شناسایی چشمه‌های آب شیرین بستر خلیج فارس از استان بوشهر آغاز گردید و استان‌های خوزستان٬ هرمزگان و سیستان و بلوچستان نیز اعلام آمادگی کرده‌اند که در این طرح مشارکت نمایند.
به گفته این مقام مسؤول این طرح به معاونت آب و آبفای وزارت نیرو ارجاع شده.
همچنین در خبر دیگری که باز هم از سوی خبرگزاری مهر در تاریخ ۵/۱۰/۱۳۹۶ منتشر گردید خانم راضیه لک معاون وزارت صنعت٬ معدن و تجارت در نشست خبری خود در بندرعباس ضمن تبیین تلاش‌های این وزارت‌خانه در بحث فراساحلی با اشاره به قرارگیری کشورمان در نوار خشک جهان گفت؛ شناسایی چشمه‌های آب شیرین در بخش بستری خلیج فارس و همچنین مطالعات ژئوفیزیک دریایی جنوب کشور به همت سازمان زمین‌شناسایی و اکتشافات معدنی کشور انجام گرفته است.
به نظر می‌رسد رفته‌رفته باید منتظر آب چشمه‌های بستر خلیج فارس بر سر سفره‌هایمان باشیم! و باز هم به نظم طبیعت ایمان بیاوریم و از دست‌اندازی و مداخله در آن پرهیز کنیم.
چشمه‌های آب شیرین بستر خلیج فارس می‌تواند یکی از سرفصل‌های ژئوپارک جهانی قشم قرار گیرد چراکه این پدیده ریشه در مباحث پیچیده زمین‌شناسی دارد و جا دارد تحقیقاتی راجع به ویژگی‌های آن و خواص دارویی آن انجام شود و نتایج در اختیار جامعه قرار گیرد.
در سمینار پیشینه خلیج فارس که در آبان‌ماه سال ۱۳۹۶ در جزیره قشم برگزار گردید استاد رضایی چهره نام‌آشنای فرهنگ هرمزگان ضمن تبیین ضرورت مکتوب نمودن فرهنگ شفاهی و عامه هرمزگان٬ به برخی از ویژگی‌های فراموش شده فرهنگ هرمزگان اشاره نمود که یکی از آن موارد چشمه‌های آب شیرین بستر خلیج فارس بود و در سخنانی به وجود و پیشینه استحصال این آب توسط مردم بومی جزایر قشم و هرمز اشاره کرد.
بر اساس شواهد موجود دانش بومی نزد مردم قشم و جزایر اقماری آن می‌تواند راهگشا و تسهیل‌کننده بهره‌مندی دوباره مردم مناطق ساحلی از این پدیده شگفت طبیعی باشد.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابه دارند، انتشار نمی یابند.