ناطوران خلیج فارس

همزیستی نیوز - تعدادشان اندک اما کارشان کارستان است؛ وظیفه خود را عشق ورزیدن به محیط زیست دریایی و تخصص خود را حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی اعلام می کنند و از این رو در زبان محلی آنان را «ناطوران خمیس» یا همان محافظان لاک پشت ها در آبراه خلیج فارس لقب داده اند.

سعید زارع کندجانی با این مقدمه در ایرنا نوشته است: برای دیدنشان و درک عمق کاری که می کنند باید سفری کنی به قشم، جزیره عجایب هفتگانه تا با نگهبانان یکی از این عجایب در بزرگترین جزیره غیرمستقل جهان و بزرگترین جزیره خلیج فارس، آشنا شوی.
توصیه کارشناسان برای زمان این سفر از نخستین شب های اسفند تا آخرین روزهای تیر و مکان آن روستای «شیب دراز» در فاصله حدود 70 کیلومتری ساحل جنوبی شهر قشم است.
در تاریکی ساحل این روستای دور افتاده که به یمن تلاش مسئولان محیط زیست منطقه آزاد قشم و ناطوران ها شهرت جهانی یافته است، ناگهان چراغ قوه کوچکی در دور دست ها روشن می شود، سوسو می کند و پس از اندکی خاموش می شود.
اگر پیش از این به ساحل روستای شیب دراز سفر کرده باشی می دانی که اینها نشانه ای از حضور ناطوران خمیس است و نگهبانان لاک پشت ها در حال گشت زنی در ساحل 2 کیلومتری محل تخم گذاری گونه به شدت در معرض خطر انقراض لاک پشت های پوزه عقابی هستند.
لاک پشت هایی که جزو هفت گونه از لاک پشت های دریایی شناخته شده در آب های جهان محسوب می شوند و همه ساله در ایامی که به آن اشاره شد از طریق آب های آزاد وارد خلیج فارس می شوند و در سواحل این روستا تخم گذاری می کنند.
پوزه این لاک پشت ها برای بیرون کشیدن غذای اصلی آن اسفنج دریایی از لا به لای مرجان ها به شکل منقار عقاب درآمده است و از همین رو به پوزه عقابی ها معروف هستند.
از اهمیت کار ناطوران خمیس های شیب دراز همین بس که بدانیم لاک پشت های پوزه عقابی از جمله گونه های تحت حمایت کشور به شمار می روند که در فهرست قرمز سازمان جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)، عهدنامه تجارت گونه های در معرض خطر (CITES) و عهدنامه گونه های مهاجر (CMS) طبقه بندی و از نظر حساسیت زیستی به عنوان گونه های به شدت در معرض خطر انقراض طبقه بندی شده اند.
برای مصاحبه با یکی از ناطورها چراغ تلفن همراه را روشن می کنیم و با نور اندک آن به آرامی و در حالی که نظاره گر فرار سریع خرچنگ ها در ساحل شیب دراز هستیم به سمتی می رویم که لحظه ای پیش نوری روشن شده بود.
نزدیکتر که می شویم صدایی به آرامی از ما می خواهد که چراغ خود را خاموش کرده و با احتیاط بیشتری گام برداریم و نزدیک شویم.
اندکی صبر می کنیم تا چشممان به تاریکی شب عادت کند؛ یکی دو گام جلوتر به سختی چند نفر با پیراهن های سفید و در حالی که بر زمین نشسته و چیزی را نظاره گر هستند، ظاهر می شوند.
زمزمه هایی نامفهموم از دیالوگ هایی که بینشان رد و بدل می شود به گوش می رسد و با دستشان ما را به نشستن و تماشا کردن دعوت می کنند.
می نشینیم و دقت می کنیم؛ چیزی بر روی شن های داغ ساحل شیب دراز در حال تکان خوردن است؛ کمی که دقیق تر می شویم پاهای لاک پشت پوزه عقابی مشخص می شود و از آن واضح تر تخم هایی است که یک به یک به درون گودالی که لاک پشت کنده است، فرو می افتد.
ناطورها نیز این تخم ها را به آرامی جمع آوری کرده و به سایت نگهداری در همان ساحل انتقال می دهند تا مبادا جانوری به آنها آسیب بزند و چالش بقاء این جانور دریایی زیبا و باشکوه را سخت تر و سخت تر کند.
در این لحظه چهره ناطورها خندان است و گویی پیروزی کسب کرده اند؛ خنده ای که چند ماه دیگر در همان ساحل و در لحظه تولد بچه لاک پشت ها نمایان می شود و بر پیروزی بزرگتری نوید می دهد.
اعضای گروه ناطوران خمیس زمانی که از قصدمان برای مصاحبه اطلاع می یابند خنده ای از ته دل سر می دهند و از پاسخ دادن طفره می روند؛ تلاش دارند با شوخی کردن موضوع بحث را عوض کنند.
سرپرست این گروه مردم نهاد که قدی بلند و چهره ای بشاش دارد از فعالیت 14 ساله ناطوران خمیس روستای شیب دراز، شب زنده داری ها، خوشی ها و ناخوشی های این کار سخن می گوید.
یگانه خواسته میلاد زینلی حمایت هرچه بیشتر از لاک پشت های پوزه عقابی و توسعه طرح های حفاظت از این گونه در جزیره قشم است و هر بار با خنده ای که از عمق صفا و صمیمیت این جوان برمی خیزد در پاسخ به این سوال خبرنگار ایرنا که برای خودتان چه می خواهید؟ پاسخ می دهد: هیچ!
وی در حالی که می گوید از هشت سال پیش به صورت جدی جذب گروه ناطوران خمیس شده است، خودجوش بودن فعالیت ناطورها را از ویژگی های بارز اعضای این گروه مردم نهاد اعلام و از حمایت های مادی و معنوی اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم تقدیر می کند.
زینلی اشاره ای نیز به فعالیت «بیژن فرهنگ دره شوری» بنیانگذار طرح حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی قشم می کند و ادامه نسل این گونه دریایی در جزیره را مدیون فعالیت های او می داند.
وقتی از بهترین خاطره اش سخن به میان می آید، تولد بچه لاک پشت ها و حرکت آنها به سوی دریا را خوش ترین لحظه های عمرش اعلام می کند و می گوید که تاکنون نظاره گر تولد چند صد هزار لاک پشت در ساحل این روستا بوده است.
زینلی حفاظت از گونه به شدت در معرض خطر انقراض لاک پشت های پوزه عقابی را وظیفه ای سنگین می داند و می گوید که برای حفاظت از این گونه که میراث کهن زمین و بازماندگان نسل دایناسورها هستند، باید بیش از پیش تلاش و مشارکت حداکثر جامعه جهانی را جذب کرد.
وی می گوید که مهمترین آرزوی زندگی اش دیدن بازگشت لاک پشت هایی است که با تلاش ناطورها متولد شده اند و پس از گذشته حدود 30 سال برای تخم گذاری به ساحل این روستا قدم می گذارند.
معین فرهانی دیگر فعال محیط زیستی روستای شیب دراز است که به خبرنگار ایرنا می گوید که حدود چهار سال است در گروه مردم نهاد ناطوران خمیس فعالیت می کند.
وی که در جشن تولد پوزه عقابی ها که مدتی پیش برگزار شد نیز حضوری پررنگ داشت، فنس کشی ساحل تخم گذاری این جانوران را یکی از خواسته های خود و اعضای ناطوران خمیس و راهکاری برای جلوگیری از حمله شکارچیانی همچون سگ و روباه به لاک پشت ها و تخم این جانوران اعلام می کند.
فرهانی در حالی که از شدت خشم و ناراحتی دستان خود را مشت کرده است از لحظه تلخی می گوید که یکی از لاک پشت های پوزه عقابی در ساحل شیب دراز طعمه سگ ها شد و ناطورها نتوانستند برای کمک به این جانور کمک بکنند.
برای عوض شدن فضا از بهترین خاطره اش در این مدت سوال می کنیم و وی در پاسخ همچون دیگر ناطورها معتقد است که لحظه تخم گذاری و تولد لاک پشت ها، لحظه ای به یادماندی و باشکوه است و با وجود تکرار این صحنه ها در مدت فعالیتش، هنوز از تماشای این اتقاق به وجد می آید و لذت می برد.
فرهانی از تخم گذاری هم زمان هشت لاک پشت در ساحل شیب دراز و تولد 200 بچه لاک پشت در یک شب به عنوان به یاد ماندنی ترین خاطره خود یاد می کند.
او نیز چیزی برای شخص خودش نمی خواهد و هرچه می خواهد برای حفاظت از لاک پشت هایی است که امروز این روستای دور افتاده را به نامی آشنا در کتاب های گردشگری و علمی تبدیل کرده است.
دیگر ناطور جزیره قشم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید که کودکان روستای شیب دراز با عشق به لاک پشت های پوزه عقابی بزرگ می شوند و پیوستن به گروه ناطوران خمیس افتخاری برای آنها به شمار می رود.
طارق مصطفوی توسعه برنامه های تبلیغی برای آگاه سازی جامعه از اهمیت جانوران دریایی همچون لاک پشت های پوزه عقابی را ضروری ارزیابی می کند و معتقد است که در این مسیر باید نحوه درست بازدید از سایت تخم گذاری و تولد لاک پشت ها در این روستا نیز برای مسافران و گردشگران تبیین شود.
در همین حین با انگشت به محل حفاظت از تخم ها اشاره می کند که بچه لاک پشتی چند سانتی متری در حال بیرون آمدن از دل شن ها است و مصاحبه را نیمه تمام رها می کند و ما نیز برای عکس برداری و فیلم برداری به محل نزدیک تر می شویم.
علی خشابی یکی از قدیمی ترین عضوهای ناطوران خمیس نیز در گوشه ای ایستاده و تجربه ارزشمند سال ها فعالیت خود در این گروه را در اختیار علاقه مندان قرار می دهد و از بازدید کنندگان می خواهد که کمتر از نور چراغ قوه و فلش به هنگام عکاسی استفاده کنند.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید که از سال 82 وارد گروه ناطوران خمیس شده است؛ اما مدتی به دلیل گرفتاری های زندگی از فعالیت به عنوان ناطور باز مانده و عشق به محیط زیست و لاک پشت های پوزه عقابی بار دیگر وی را به این حوزه کشانده است.
خشابی می گوید که هر شب فعالیت به عنوان ناطور در روستای شیب دراز خاطرای فراموش نشدنی است و ارزش آن زمانی آشکار می شود که نسل این جانور دریایی برای آیندگان حفظ شود.
وی به چند خاطره تلخ و شیرین اشاره می کند که ناگهان چشمانش برقی می زند و می گوید از شب هایی که ناطورها در کندن چاله به لاک پشتی که یک پایش قطع شده است، کمک کرده اند.
خشابی با بیان اینکه این لاک پشت هر سال برای تخم گذاری به ساحل این روستا می آید و در مواردی در یک فصل سه بار تخم گذاشته است، از غیبت این لاک پشت در سال اخیر ابراز نگرانی می کند و امیدوار است که بار دیگر این لاک پشت را در ساحل روستای شیب دراز ببیند و در کندن چاله به این جانور کمک کند.
مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم که به مردم داری و خوش رویی زبانزد مردم جزیره است، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، از فعالیت 6 تا 10 نفر به عنوان ناطوران خمیس خبر می دهد و می گوید که این تعداد در ایام نزدیک عید نوروز که شاهد حضور خیل گردشگران و مسافران هستیم، تا 25 ناطور افزایش می یابد.
سیدمحمد هاشم داخته می گوید: طرح حفاظت از گونه به شدت در خطر انقراض لاک پشت های پوزه عقابی از سال 81 با حمایت اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم، همکاریGEF/SGP (برنامه کمک های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی) و گروه ناطوران خمیس در حال اجراست.
وی با اشاره به موفقیت های ملی و جهانی اجرای این طرح می گوید: طرح حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی قشم در سال 84 به عنوان یکی از موفق ترین طرح های حفاظتی کشور و در سال 88 به عنوان یکی از 10 طرح برتر بنیاد توسعه و محیط زیست آسیای اقیانوسیه در ژاپن شناخته شد.
در این لحظه اشاره ای به تلاش های بیژن فرهنگ دره شوری به عنوان پایه گذار طرح حفاظت از پوزه عقابی ها می کند و در حالی که ارادتی خاص از تک تک واژگانش لبریز است، وی را بزرگ مرد حفاظت از محیط زیست دریایی جزیره خطاب می کند.
به گفته داخته امسال در جزیره قشم احتمال تولد لاک پشت های پوزه عقابی از تخم به 90 درصد افزایش یافته که این مهم حاصل اجرای برنامه جامع حفاظت از این گونه به شدت در معرض انقراض با همکاری پررنگ سمن ناطوران خمیس در 14 سال گذشته است.
وی با بیان اینکه این روند امید به افزایش تعداد پوزه عقابی ها را بالا برده است، می افزاید: در فصل جدید تخم گذاری پوزه عقابی ها از ابتدای اسفند 94 تا اواخر اردیبهشت سال جاری، 105 لاک پشت در مجموع 10 هزار و 281 تخم در روستای شیب دراز قشم گذاشتند و این در حالی است که پارسال 51 پوزه عقابی چهار هزار و 308 تخم در ساحل روستای شیب دراز قشم گذاشته بودند.
وی یادآوری می کند که از مجموع تخم های جمع آوری شده در سال گذشته، دو هزار و 258 لاک پشت متولد شدند و اما پیش بینی می شود که امسال شمار لاک پشت های پوزه عقابی متولد شده در این جزیره از مرز 6 هزار فراتر برود.
داخته با بیان اینکه سازمان منطقه آزاد قشم مبلغی تحت عنوان حقوق به ناطورها پرداخت می کند، از تلاش این سازمان برای اجرای هرچه بهتر طرح حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی و توسعه بسترها و زیرساخت ها در این حوزه خبر می دهد.
وی که در هنگام مصاحبه کارتنی از تجهیزات همچون چراغ قوه های قابل نصب بر روی سر به همراه دارد و آنها را بین ناطورها توزیع می کند، از نقش این گروه مردم نهاد و ابعاد مختلف فعالیت آنها سخن می گوید.
او معتقد است که فعالیت گروه ناطوران خمیس به عنوان بخشی از جامعه محلی جزیره قشم به درک بهتر مردم بومی منطقه از ظرفیت های محیط زیستی منجر شده و همکاری متقابل جامعه با فعالیت این گروه را به دنبال داشته است.
داخته با بیان اینکه آگاهی مردم محلی و ناطورها از محیط پیرامون بیش از دیگران است، می گوید: مشارکت جامعه محلی در اجرای طرح حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی باعث انتقال دانش علمی و فنی به این قشر و تاثیرگذاری و عمق بخشی فعالیت ها در این عرصه شده است.
وی این مهم را راز موفقیت طرح حفاظت از این گونه در جزیره قشم ارزیابی و اضافه می کند: با این رویکرد نیاز به برگزاری کارگاه های آموزشی برای مردم بومی کاهش یافته است و امروز شاهدیم که روستائیان شیب دراز اطلاعات خوبی در این عرصه دارند.
داخته کاهش هزینه های ناشی از اسکان کارشناسان برای اجرای طرح حفاظت از لاک پشت ها به دلیل مشارکت جدی و مستمر جامعه محلی را از دیگر مزیت هایی اجرای این طرح به شکل کنونی ارزیابی می کند و می گوید: هم اینک طرح حفاظتی یاد شده با مدیریت جامعه محلی و نظارت اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم اجرا می شود.
وی می گوید زمانی که جامعه محلی ارزش های اجرای این طرح را درک کرده اند کار در این حوزه با شتاب و جدیت بیشتری دنبال می شود و این رویکرد می تواند الگویی برای حفاظت از دیگر گونه های جانوری در نقاط مختلف کشور شود.
مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم تاکید می کند که اجرای طرح های حفاظتی از این دست، باید علاوه بر بالا بردن آگاهی بومیان و گردشگران، به توانمندسازی جامعه محلی نیز منجر شود و درآمدزایی برای این قشر به دنبال داشته باشد.
داخته می گوید که توانمندسازی و درآمدزایی از واژه های کلیدی اجرای طرح حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی و رویکرد اصلی سازمان منطقه آزاد قشم است و در این مسیر طرح جامع سایت لاک پشت ها تدوین شده است و به دنبال آماده سازی این محل برای ارایه خدمات گردشگری در طول سال هستیم.
کارشناس مسئول محیط زیست دریایی سازمان منطقه آزاد قشم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: ناطوران خمیس به عنوان نمایندگان جامعه محلی و ساکنان بومی جزیره بهترین افراد برای حفاظت از محیط زیست هستند؛ چراکه اجداد آنها نیز در این منطقه زندگی کرده اند و علاوه بر تجربه های ارزشمند، تعلق خاطر عمیقی به گذشته و آینده این جزیره دارند.
محمد غواصی که در طول خدمتش در این سمت ارتباط خوبی نیز با خبرنگاران و اهالی رسانه برقرار کرده است، می افزاید: اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم در اجرای طرح حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی تلاش دارد که جای خالی دستاوردهای علمی را برای گروه ناطوران خمیس پوشش دهد.
وی ادامه می دهد: در این مسیر نتایج آخرین تحقیق ها و پژوهش ها را با دعوت از دانشمندان داخلی و خارجی و برگزاری همایش های علمی پر می کنیم و در این ارتباط مشارکت و تعامل خوبی با اعضای ناطوران خمیس داریم.
غواصی مشارکت جامعه محلی در اجرای طرح حفاظت از لاک پشت ها را ارزشمند و موثر ارزیابی می کند و می گوید: پس از گذشت 14 سال می توان به جرات ادعا کرد که بدون همکاری جامعه محلی این طرح پیشرفتی نمی کرد.
وی با بیان اینکه بجز ساحل اصلی روستای شیب دراز، اعضای ناطوران خمیس به دو ساحل دیگر معروف به «شیب پُویی» و «شیب چُوزی» نیز سرکشی و تخم های لاک پشت ها را برای حفاظت جمع آوری و به سایت اصلی انتقال می دهند، تفکرات و تعامل بیژن فرهنگ دره شویی با جامعه محلی را عامل مهمی برای مشارکت بومیان در اجرای کامل و جامع این طرح ارزیابی می کند.
بدون تردید دستاوردهای فعالیت شبانه روزی گروه موسوم به ناطوران خمیس در جزیره قشم به مطرح شدن نام لاک پشت های پوزه عقابی در کشور، حساسیت نسبت به جمعیت این جانور دریایی و از طرف دیگر جهانی شدن نام روستای شیب دراز، توسعه گردشگری در جزیره و توانمندسازی جامعه محلی منجر شده است و می توان این راهبرد را الگویی مناسب برای حفاظت از دیگر گونه های جانوری در خطر انقراض ایران دانست.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، عملیاتی شدن اینچنین رویکردی در نقاط دیگر کشور می تواند بخش قابل توجهی از کمبود نیروها و امکانات در حوزه حفاظت از محیط زیست را پوشش دهد و به ماندگاری طرح های حفاظتی و فرهنگ سازی در این عرصه منجر شود.

نوشتن دیدگاه