همزیستی نیوز - دبیر جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت در توضیحِ علت نامشخص بودن تعداد کلماتِ مجاز برای یک داستانک در فراخوان این جشنواره، گفت: هم داوران جشنواره اعلام کردند که «تعیین کردن عدد کلمات برای داستانک، علمی نیست» و هم از نظر ما، همه آثارِ قالب «داستان کوتاهِ کوتاه» در دبیرخانه قابل پذیرش است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در گلستان، سیدمهدی جلیلی سنزیقی، شاعر، روزنامه‌نگار، منتقد ادبی، پژوهشگر و ویراستار، متولد شهرستان گنبدکاووس در استان گلستان است. از سال 69 وارد مجامع ادبی شده و از سال 74 به این‌سو دبیری چندین انجمن ادبی را به عهده داشته و سال‌های متمادی به‌عنوان دبیر گروه هنر و ادبیات در برخی نشریات محلی فعالیت کرده است.
جلیلی که سابقه ریاست خانه مطبوعات استان گلستان و نایب رئیس انجمن ادبیات داستانی بسیج هنرمندان این استان را هم در کارنامه دارد، ویراستار کتاب‌های متعدد بوده و در بیش از 40 جشنواره ادبی و فرهنگی، به‌عنوان داور یا دبیر علمی فعالیت کرده است. جلیل، مولف کتاب پژوهشی «زندگی و اندیشه عبدالقاهر جرجانی» نیز هست.
او هم‌اکنون عضو شورای خانه ادبیات داستانی گرگان، دبیر انجمن شعر گرگان، مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان و کارشناس فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گلستان و از چهره‌های فعال در برگزاری نشست‌های فرهنگی و ادبی است. جلیلی در حال حاضر هم مسئولیت دبیری جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت را بر عهده دارد. به بهانه این رویداد که قرار است تا پایان سال برگزار شود، با وی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت با چه هدفی برپا شده است؟
این جشنواره را با هدف ترغیب و تشویق داستان‌نویسان کشور برای استفاده از مضامین آیات، احادیث و روایات برای خلق آثاری فاخر در حوزه ادبیات داستانی و بهره‌مندی عموم جامعه از زبان هنری داستان برای دریافت نکات سبک زندگی قرآنی و سیره نبوی برگزار کردیم.
پیوند ادبیات با قرآن و حدیث در فرهنگ ما ریشه‌دار است و از گذشته آثار بسیاری از این پیوند خلق شده است. هدف شما به‌نوعی جریان‌سازی در ادامه این پیوند و بهره‌گیری‌هاست؟
بله دقیقا این پیوند، از دیرباز در فرهنگ و ادب ایرانی به استواری برقرار شده و از رهگذر آن، شعر و نظم فخیم و صاحب جمال فارسی، بار و ثمر گرفته و کمال پذیرفته است. ادبیات، ظرف است و اندیشه، محتوای آن، و محتوای قرآن، ازلی و ابدی است. بهره‌گیری از قرآن و بازتاب آن در داستان، پیوند زدن اثر، با جاودانگی است و در اثرِ این پیوند است که اثر و در نتیجه صاحب اثر، به جاودانگی می‌رسد.
حال چرا داستانک؟ داستان کوتاه یا رمان و ... نه؟
دنیای معاصر، در دهه‌های اخیر تغییرات بسیاری کرده است. انسان امروز، مجالی اندک دارد و این‌ها بر پدیده‌های مختلف، اثر گذاشته و هنر و ادبیات نیز از این دایره بیرون نماندند. مینی‌مال، رویکردی بوده که در مقام پاسخ‌گویی به این نیاز برآمده است. جهان امروز، جهان دیجیتال است و ابزار ارتباط و اطلاع، در این دنیا به‌طور کل با گذشته متفاوت است. فضای مجازی، امکان تازه‌ای را پیش روی انسان گشوده است. استفاده از زبان هنر و ادب و نیز کمینه‌گرایی، دو ویژگی بسیار مهم در تولید محتوا در فضای مجازی است.
جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت در ادامه پیوند مبارک و سنت نیکِ جاری در ادب فارسی و پاسخی به نیازِ انسان تنگ‌مجال و کم‌حوصله امروز و نیز در راستای تولید محتوا برای استفاده در فضای مجازی است. به امید خدا این چشمه، زلال‌تر از همیشه، تا ظهور نور و دیدار دوست ادامه یابد.
پس از پایان یافتن مهلت شرکت در جشنواره، شاهد ارسال 449 اثر از 27 استان و همراهی 200 داستان‌نویس کشورمان بوده‌ایم. می‌خواهم ارزیابی شما را به عنوان دبیر نخستین جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت از این موضوع بدانم.
به نظرم در اولین گام و در نخستین دوره جشنواره، استقبال در حد قابل قبولی است. البته در میان آثار، انواع قالب‌های داستانی از داستانک و داستان کوتاه و حتی داستان بلند و مقاله هم به دبیرخانه ارسال شده بود. شرکت‌کنندگان از همه گروه‌های سنی و اقشار مختلف هم بودند. یعنی از دانش‌آموز و معلم تا خانم‌های خانه‌دار و اساتید و کارمندان و همان‌طور که اشاره کردید از 27 استان کشور. کیفیت آثار هم از متوسط به بالا بود. لیکن از آنجا که بخشی از شرکت‌کنندگان، مبتدیان علاقه‌مند به داستان‌نویسی یا بخشی از دغدغه‌داران دینی بودند که نوقلم محسوب می‌شوند، شناخت دقیقی از قالب داستانک نداشتند. به‌هرحال خشنودیم و مایه مباهات است که این دو دسته و گروه‌های دیگر را به دقیق شدن در آیات و احادیث دعوت کردیم و مشوق داستان‌نویسان حرفه‌ای برای خلق آثاری در موضوعات دینی شدیم.
در ایام برپایی جشنواره، یکی از پرسش‌هایی که از سوی شرکت‌کنندگان بارها مطرح شد - که در متن فراخوان به آن اشاره نشده بود - تعریف داستان مینیمالیستی است؛ یعنی یک حداقل و حداکثری به عنوان ملاک اعلام نشد که شرکت‌کننده بداند از دیدِ این جشنواره و احیانا داوران آن، مُراد از داستان مینی‌مال، چه حجمِ داستانی است. در این باره توضیح می‌دهید؟
بله نکته مهمی است که به آن اشاره کردید. وقتی با این پرسش‌ها مواجه شدیم، از داوران محترم که از چهره‌های نامدار حوزه ادبیات داستانی کشور هستند و هم خودشان آثار مهمی خلق کرده‌اند و هم تجربه داوری در مهم‌ترین جشنواره‌های داستانی کشور را دارند، پاسخ خواستیم. داوران ما هم اعلام کردند: «تعیین کردن عدد کلمات برای داستانک، علمی نیست.» به این پاسخ این نکته را هم در پاسخِ پرسش‌کنندگان اضافه کردیم که دبیرخانه آثاری را که در همه انواع قالب‌های «داستان کوتاهِ کوتاه» را (اعم از فلش‌فیکشن، نانوفیکشن، میکروفیکشن، پایان ناگهان و...) و نیز داستانک - که نوعی از همین انواع است - خواهد پذیرفت.
با نگاهی به آمار جشنواره، بیشترین داستان‌نویس و اثر از استان گلستان بوده است. به عنوان دبیر جشنواره و یکی از فعالان عرصه فرهنگ و ادب استان، چه برنامه‌هایی برای ارتقاء سطح دانش و بینش این ظرفیت در ایام جشنواره و نیز آینده داستان نویسی مینی‌مال استان برنامه‌ریزی و پیش‌بینی کرده‌اید؟
یکی از آسیب‌ها در جشنواره‌ها در کشور ما این است که تداوم ندارند. آسیب دیگر این است که حتی اگر تداوم هم داشته باشند، برنامه‌ای برای ارتباط با مخاطبان خود و ارتقای تخصصی آنان ندارند. در اغلب جشنواره‌ها یکی از اهداف، کشف استعدادهاست؛ اما کشفی که به دنبال تکامل نباشد، سودمند نیست. صِرف معرفی و تجلیل نمی‌تواند این هدف را برآورده کند. همان‌طور که اشاره کردم، فضای مجازی اکنون بخش وسیعی از زمان همه ما را به خود مشغول کرده است. برای تولید محتوا و حضور ادبی و فرهنگی صحیح در این فضا، باید تلاش کنیم. برای همین سراغ قالب داستانک رفتیم.
در ادامه همان کشف استعدادها، آشنا کردن تخصصی با این قالب یکی از اهداف جشنواره است که پس از معرفی برگزیدگان، پی خواهیم گرفت و کارگاه‌هایی در استان و از طریق فضای مجازی برای شرکت‌کنندگان خود در سراسر کشور خواهیم گذاشت. کارگاه‌هایی که قطعاً در آن از بهترین استادان و مدرسان آشنا به این قالب استفاده خواهیم کرد. نتیجه این کارگاه‌ها را به امید خدا در صورت تداوم جشنواره در دوره‌های بعد شاهد خواهیم بود.
در مسیر برپایی جشنواره تا به امروز بدون تردید با نقاط قوت و ضعف هم روبرو شده‌اید که توجه به آنها می‌تواند کمک شایانی برای بهتر و پایدار شدن این رویداد فرهنگی قرآنی در استان باشد. کمی در این باره بگویید.
یکی از مهم‌ترین مشکلات مهم جشنواره‌های ما، به‌ویژه آنها که در دوره‌های اول و دوم برگزاری هستند، فقدان بانک اطلاعاتی از مخاطبان است. دبیران جشنواره‌ها اگر از شبکه ارتباطی خود استفاده نکنند یا ارتباطات وسیعی نداشته باشند، جشنواره بدون مخاطب و عقیم خواهد ماند. وجود نهادی که بتواند بانک اطلاعاتی هر حوزه را فراهم کند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
در حوزه ادبیات هم، «دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی» در موسسه خانه کتاب و ادبیات داستانی ایران، از آنجا که برای نزدیک به 2000 انجمن ادبی در سراسر کشور، شناسه صادر کرده است و اطلاعات این انجمن‌ها را دارد، می‌تواند متولی تکمیل بانک اطلاعاتی در این زمینه باشد. با این همه و با وجود درخواست چند باره و ثبت تقاضا در سامانه و تماس تلفنی و ... ما موفق نشدیم از این دفتر، در این زمینه کوچک‌ترین همکاری‌ای را بگیریم و اعلام کردند که نمی‌توانند اطلاعاتی از انجمن‌ها در اختیار دبیرخانه جشنواره قرار دهند! سوال مهم اینجاست که «دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی» وقتی نمی‌تواند کاری به این سادگی را برای یک جشنواره ملی انجام دهد، چه خدمت دیگری از دستش ساخته است؟! یا بهتر است بپرسیم به چه خدمت مقدسی در این زمینه مشغول است؟!
جلیلی که سابقه ریاست خانه مطبوعات استان گلستان و نایب رئیس انجمن ادبیات داستانی بسیج هنرمندان این استان را هم در کارنامه دارد، ویراستار کتاب‌های متعدد بوده و در بیش از 40 جشنواره ادبی و فرهنگی، به‌عنوان داور یا دبیر علمی فعالیت کرده است. جلیل، مولف کتاب پژوهشی «زندگی و اندیشه عبدالقاهر جرجانی» نیز هست.
او هم‌اکنون عضو شورای خانه ادبیات داستانی گرگان، دبیر انجمن شعر گرگان، مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان و کارشناس فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گلستان و از چهره‌های فعال در برگزاری نشست‌های فرهنگی و ادبی است. جلیلی در حال حاضر هم مسئولیت دبیری جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت را بر عهده دارد. به بهانه این رویداد که قرار است تا پایان سال برگزار شود، با وی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت با چه هدفی برپا شده است؟
این جشنواره را با هدف ترغیب و تشویق داستان‌نویسان کشور برای استفاده از مضامین آیات، احادیث و روایات برای خلق آثاری فاخر در حوزه ادبیات داستانی و بهره‌مندی عموم جامعه از زبان هنری داستان برای دریافت نکات سبک زندگی قرآنی و سیره نبوی برگزار کردیم.
پیوند ادبیات با قرآن و حدیث در فرهنگ ما ریشه‌دار است و از گذشته آثار بسیاری از این پیوند خلق شده است. هدف شما به‌نوعی جریان‌سازی در ادامه این پیوند و بهره‌گیری‌هاست؟
بله دقیقا این پیوند، از دیرباز در فرهنگ و ادب ایرانی به استواری برقرار شده و از رهگذر آن، شعر و نظم فخیم و صاحب جمال فارسی، بار و ثمر گرفته و کمال پذیرفته است. ادبیات، ظرف است و اندیشه، محتوای آن، و محتوای قرآن، ازلی و ابدی است. بهره‌گیری از قرآن و بازتاب آن در داستان، پیوند زدن اثر، با جاودانگی است و در اثرِ این پیوند است که اثر و در نتیجه صاحب اثر، به جاودانگی می‌رسد.
حال چرا داستانک؟ داستان کوتاه یا رمان و ... نه؟
دنیای معاصر، در دهه‌های اخیر تغییرات بسیاری کرده است. انسان امروز، مجالی اندک دارد و این‌ها بر پدیده‌های مختلف، اثر گذاشته و هنر و ادبیات نیز از این دایره بیرون نماندند. مینی‌مال، رویکردی بوده که در مقام پاسخ‌گویی به این نیاز برآمده است. جهان امروز، جهان دیجیتال است و ابزار ارتباط و اطلاع، در این دنیا به‌طور کل با گذشته متفاوت است. فضای مجازی، امکان تازه‌ای را پیش روی انسان گشوده است. استفاده از زبان هنر و ادب و نیز کمینه‌گرایی، دو ویژگی بسیار مهم در تولید محتوا در فضای مجازی است.
جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت در ادامه پیوند مبارک و سنت نیکِ جاری در ادب فارسی و پاسخی به نیازِ انسان تنگ‌مجال و کم‌حوصله امروز و نیز در راستای تولید محتوا برای استفاده در فضای مجازی است. به امید خدا این چشمه، زلال‌تر از همیشه، تا ظهور نور و دیدار دوست ادامه یابد.
پس از پایان یافتن مهلت شرکت در جشنواره، شاهد ارسال 449 اثر از 27 استان و همراهی 200 داستان‌نویس کشورمان بوده‌ایم. می‌خواهم ارزیابی شما را به عنوان دبیر نخستین جشنواره ملی داستانک قرآن و عترت از این موضوع بدانم.
به نظرم در اولین گام و در نخستین دوره جشنواره، استقبال در حد قابل قبولی است. البته در میان آثار، انواع قالب‌های داستانی از داستانک و داستان کوتاه و حتی داستان بلند و مقاله هم به دبیرخانه ارسال شده بود. شرکت‌کنندگان از همه گروه‌های سنی و اقشار مختلف هم بودند. یعنی از دانش‌آموز و معلم تا خانم‌های خانه‌دار و اساتید و کارمندان و همان‌طور که اشاره کردید از 27 استان کشور. کیفیت آثار هم از متوسط به بالا بود. لیکن از آنجا که بخشی از شرکت‌کنندگان، مبتدیان علاقه‌مند به داستان‌نویسی یا بخشی از دغدغه‌داران دینی بودند که نوقلم محسوب می‌شوند، شناخت دقیقی از قالب داستانک نداشتند. به‌هرحال خشنودیم و مایه مباهات است که این دو دسته و گروه‌های دیگر را به دقیق شدن در آیات و احادیث دعوت کردیم و مشوق داستان‌نویسان حرفه‌ای برای خلق آثاری در موضوعات دینی شدیم.
در ایام برپایی جشنواره، یکی از پرسش‌هایی که از سوی شرکت‌کنندگان بارها مطرح شد - که در متن فراخوان به آن اشاره نشده بود - تعریف داستان مینیمالیستی است؛ یعنی یک حداقل و حداکثری به عنوان ملاک اعلام نشد که شرکت‌کننده بداند از دیدِ این جشنواره و احیانا داوران آن، مُراد از داستان مینی‌مال، چه حجمِ داستانی است. در این باره توضیح می‌دهید؟
بله نکته مهمی است که به آن اشاره کردید. وقتی با این پرسش‌ها مواجه شدیم، از داوران محترم که از چهره‌های نامدار حوزه ادبیات داستانی کشور هستند و هم خودشان آثار مهمی خلق کرده‌اند و هم تجربه داوری در مهم‌ترین جشنواره‌های داستانی کشور را دارند، پاسخ خواستیم. داوران ما هم اعلام کردند: «تعیین کردن عدد کلمات برای داستانک، علمی نیست.» به این پاسخ این نکته را هم در پاسخِ پرسش‌کنندگان اضافه کردیم که دبیرخانه آثاری را که در همه انواع قالب‌های «داستان کوتاهِ کوتاه» را (اعم از فلش‌فیکشن، نانوفیکشن، میکروفیکشن، پایان ناگهان و...) و نیز داستانک - که نوعی از همین انواع است - خواهد پذیرفت.
با نگاهی به آمار جشنواره، بیشترین داستان‌نویس و اثر از استان گلستان بوده است. به عنوان دبیر جشنواره و یکی از فعالان عرصه فرهنگ و ادب استان، چه برنامه‌هایی برای ارتقاء سطح دانش و بینش این ظرفیت در ایام جشنواره و نیز آینده داستان نویسی مینی‌مال استان برنامه‌ریزی و پیش‌بینی کرده‌اید؟
یکی از آسیب‌ها در جشنواره‌ها در کشور ما این است که تداوم ندارند. آسیب دیگر این است که حتی اگر تداوم هم داشته باشند، برنامه‌ای برای ارتباط با مخاطبان خود و ارتقای تخصصی آنان ندارند. در اغلب جشنواره‌ها یکی از اهداف، کشف استعدادهاست؛ اما کشفی که به دنبال تکامل نباشد، سودمند نیست. صِرف معرفی و تجلیل نمی‌تواند این هدف را برآورده کند. همان‌طور که اشاره کردم، فضای مجازی اکنون بخش وسیعی از زمان همه ما را به خود مشغول کرده است. برای تولید محتوا و حضور ادبی و فرهنگی صحیح در این فضا، باید تلاش کنیم. برای همین سراغ قالب داستانک رفتیم.
در ادامه همان کشف استعدادها، آشنا کردن تخصصی با این قالب یکی از اهداف جشنواره است که پس از معرفی برگزیدگان، پی خواهیم گرفت و کارگاه‌هایی در استان و از طریق فضای مجازی برای شرکت‌کنندگان خود در سراسر کشور خواهیم گذاشت. کارگاه‌هایی که قطعاً در آن از بهترین استادان و مدرسان آشنا به این قالب استفاده خواهیم کرد. نتیجه این کارگاه‌ها را به امید خدا در صورت تداوم جشنواره در دوره‌های بعد شاهد خواهیم بود.
در مسیر برپایی جشنواره تا به امروز بدون تردید با نقاط قوت و ضعف هم روبرو شده‌اید که توجه به آنها می‌تواند کمک شایانی برای بهتر و پایدار شدن این رویداد فرهنگی قرآنی در استان باشد. کمی در این باره بگویید.
یکی از مهم‌ترین مشکلات مهم جشنواره‌های ما، به‌ویژه آنها که در دوره‌های اول و دوم برگزاری هستند، فقدان بانک اطلاعاتی از مخاطبان است. دبیران جشنواره‌ها اگر از شبکه ارتباطی خود استفاده نکنند یا ارتباطات وسیعی نداشته باشند، جشنواره بدون مخاطب و عقیم خواهد ماند. وجود نهادی که بتواند بانک اطلاعاتی هر حوزه را فراهم کند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
در حوزه ادبیات هم، «دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی» در موسسه خانه کتاب و ادبیات داستانی ایران، از آنجا که برای نزدیک به 2000 انجمن ادبی در سراسر کشور، شناسه صادر کرده است و اطلاعات این انجمن‌ها را دارد، می‌تواند متولی تکمیل بانک اطلاعاتی در این زمینه باشد. با این همه و با وجود درخواست چند باره و ثبت تقاضا در سامانه و تماس تلفنی و ... ما موفق نشدیم از این دفتر، در این زمینه کوچک‌ترین همکاری‌ای را بگیریم و اعلام کردند که نمی‌توانند اطلاعاتی از انجمن‌ها در اختیار دبیرخانه جشنواره قرار دهند! سوال مهم اینجاست که «دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی» وقتی نمی‌تواند کاری به این سادگی را برای یک جشنواره ملی انجام دهد، چه خدمت دیگری از دستش ساخته است؟! یا بهتر است بپرسیم به چه خدمت مقدسی در این زمینه مشغول است؟!
گفت و گو: حسن حسینی نژاد
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابه دارند، انتشار نمی یابند.