همزیستی نیوز - از ميان بلاياي طبيعي، بيشترين پتانسيل آسيبرسان متعلق به سيل است، يك سوم كل خسارت ناشي از بلاياي طبيعي را سيل به وجود میآورد و دو سوم جمعيت جهان تحت تأثير سيل هستند.
به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، از طرفی با توجه به تراکم جمعیت و از طرف دیگر، دستکاری شدید طبیعت در شهرها، خسارات سیل در شهرها معمولا حجم بیشتری دارد.
هر چند عمده آبی که به صورت باران بر سطح محدوده شهر نازل و مجددا تبخیر میشود، ولی کم بودن پوشش گیاهی در سطح شهرها، میزان آب تبخیر و تعرق شده توسط گیاهان را کاهش داده و به دلیل سطح عایق زیاد، نفوذ آب به آبخوانهای زیر زمینی نیز به شدت کاهش مییابد و این به معنای افزایش چند برابری رواناب ناشی از بارندگی در مقایسه با اراضی طبیعی است.
توسعه روزافزون و گسترش ساختهای مصنوعی و تخریب بسترهای طبیعی و از بین رفتن اراضی کشاورزی، موجب کاهش نفوذپذیری خاک در مناطق شهری میشود، زمینهای غیرقابل نفوذ توسعهیافته و موجب افزایش حجم و ارتفاع رواناب ناشی از بارش در محدودههای شهری میشود.
افزایش رواناب در شهرها مشکلاتی را برای شهروندان به وجود میآورد که اختلال در رفت و آمد در زمان بارندگی و آبگرفتگی واحدهای مسکونی و تجاری از جمله آنهاست و در زمان شدت بارندگی نیز با تبدیل خیابانها به مسیر عبور آب، عملا خسارتهای زیادی به شهر و شهروندان وارد میشود.
برای پیشگیری از این خسارتها، معمولا طراحان شهری در زمان تهیه طرح جامع و تفصیلی شهر، به ابعاد جداول دفع آبهای سطحی توجه کرده و سعی میکنند شبکه زهکشی شهری را با سطح مقطع بالاتر طراحی و اجرا کنند که این خود موجب افزایش هزینههای شهری شده و در مواردی امکان اجرا نیز محدودیت دارد.
علاوه بر مقدار جریان آبسطحی در زمان بارندگی، کیفیت آن نیز مورد توجه است.
رواناب جاری شده در محدوده شهری با توجه به عبور از مناطق مختلف سطح شهر و با عنایت به تراکم جمعیت، استاندارد زندگی، مدیریت ترافیک، مدیریت پسماند، آلودگیهای ناشی از وسایلنقلیه موتوری، ساختمانسازی، کودهای مربوط به فضاهای سبز و عواملی از این قبیل،کیفیت خود را از دست داده و همراه خود مقدار زیادی آلودگی حمل میکند.
این آب آلوده که همراه خود، آلایندههایی مثل گازوئیل، روغن، نفت، فلزات سنگین، زباله، فاضلاب بیمارستانی، انواع کودها و حشرهکشها را حمل میکند، نهایتا به رودخانهها راه مییابد و موجب تخریب محیطزیست و مرگ آبزیان میشود.
به عبارت دیگر، شهرنشینی و تکنولوژی با وجود مزایایی که برای انسان دارد، در صورت عدم رعایت برخی موارد، موجب زحمات و مشکلاتی هم برای او میشود.
استان گلستان دارای 33 شهر و جمعیت شهرنشین بالغ بر یکمیلیون نفر است، شهرهای استان به دلیل نزدیکی به یکدیگر، بر شهرها و روستاهای پاییندست خود هم اثر میگذارند.
از سوی دیگر متوسط بارندگی در استان گلستان حدود 450 میلیمتر است که حداکثر آن به حدود 700 میلیمتر نیز میرسد و در ترسالیها مقدار آن افزایش مییابد، کما اینکه در سال آبی جاری، با گذشت هشت ماه از سال آبی، در حوضه آبریز گرگانرود که بیشتر جمعیت استان در آن زندگی میکنند، میزان متوسط بارش از 840 میلیمتر نیز تجاوز کرده است.
نکته دیگر در استان گلستان، بارشهای نقطهای با شدت زیاد در بهار و تابستان است که ارتباطی با متوسط بارش نداشته و در صورت وقوع، در مدت زمان کمی، رواناب با دبی بالا در معابر شهری به راه افتاده و مشکلات زیادی را به وجود میآورد.
یکی از راهکارهای حل و یا تخفیف این مشکل، کاهش رواناب از مبدا و یا از نیمههای راه است. مبنای این راهکار این است که قبل از اینکه رواناب جاری شود و یا در نیمه راه خود، به نحوی حذف شده و به رواناب سطحی تبدیل نشود.
در این راستا پیشنهادهایی چند برای متولیان شهرسازی استان و نیز شهرداران محترم ارائه میشود که امید است مورد توجه قرار گیرد. این راهکارها نه تنها از مشکلات روانابهای شهری میکاهد، بلکه به اهداف دیگری مانندتغذیه سفرههای زیرزمینی و کاهش آلودگی منابع آب نیز توجه دارد.
بخشی از این پیشنهادها نیازمند منابع مالی توسط دولت و شهرداریها نیست بلکه با پیشبینی در طرحهای جامع و تفصیلی شهرها و وضع برخی مقررات مانند شرایط پایان کار ساخت و ساز و یا اعطای تسهیلات قابل دسترسی است و برخی از راهکارها، مقدار هزینههای عمرانی و جاری شهری مانند ساخت جداول عریض انتقال آب را کاهش هم میدهد، البته هر راهکار نیازمند بررسی، مطالعه و طراحی ویژه خود است.
1 - سطح وسیعی از مساحت شهر متعلق به فضای اشغال شده توسط پشت بام واحدهای مسکونی و تجاری است، هدایت آب باران بر روی پشت بامها با لولهکشی و ذخیره در مخازن به منظور آبیاری فضاهای سبز و مصارف دیگر از روشهای کاهش رواناب شهری است.
نمونههایی از این روش در استان گلستان، به ویژه در مناطق ترکمننشین تحت عنوان «لاره» قدمت طولانی دارد و هم اکنون نیز در برخی نقاط مشاهده میشود.
این کار ضمن جلوگیری از ورود حجم زیادی از آب به جداول جمعآوری رواناب شهری و جلوگیری از آب گرفتگی معابر و مناطق پاییندست، صرفهجویی در مصرف آب تصفیهشده شهری و کاهش هزینه خانوار را نیز در پی دارد.
2 – تبدیل پوشش غیرقابل نفوذ حیاط منازل مسکونی به پازلهای نفوذپذیر و یا سنگریزههای مناسب، کاهشرواناب را به دنبال دارد.
3 - استفاده از سیستمهای زیست بازدارنده در فضای سبز منازل نیز از راهکارهای کاهش رواناب است، این سیستمها شامل سطح خاکی است که توسط گیاهان دارای ریشههای سطحی پوشیده میشود.
رواناب وارد آن شده و توسط این سیستم در لایههای زیرین پالایش میشود و یا وارد سیستم لولهکشی و ذخیره در زیر شده و یا به لایههای زیرین و آب زیرزمینی نفوذ میکند. ریشههای گیاهان اجازه میدهد آب بیشتری در واحد زمان به لایههای زیرین نفوذ کند و رواناب را کاهش میدهد.
4 – حفر چاههای تغذیه رواناب ناشی از بارندگی در واحدهای مسکونی، موجب می شود آب باران به جای روان شدن، در این چاهها به دام افتاده و آبخوانها را تغذیه کند، رعایت مسائل ایمنی در حفر و بهرهبرداری این چاهها ضروری است.
5 – پیادهروها در شهرها معمولا یک سطح غیرقابل نفوذ ایجاد کرده که روانابی با شدت و دبی بالا تولید میکنند. شیببندی پیادهرو برای هدایت رواناب جاری شده، به فضای سبز موجود در آنها، از راهکارهای کاهش روانابشهری به شمار میآید.
6 - کاهش سطوح نفوذناپذیر پیادهروها، از طریق استفاده از سنگفرشهای پازلی که بر روی بستری از ماسهبادی فرش میشود و بین هر دو قطعه، فضایی خالی وجود دارد که با ماسه و یا پوشش گیاهی پر میشود و به آب اجازه میدهد به جای روان شدن، از خلال سطح مفروش نفوذ کند نیز راهکار دیگری در کاهش رواناب به شمار میرود.
7 – چنانچه به جای استفاده از مصالح غیرقابل نفوذ در پیادهروها و حتی خیابانها، از سطوح مفروش نفوذپذیر مانند آسفالت متخلخل و بتون قابل نفوذ استفاده شود، میزان نفوذ رواناب افزایش مییابد.
8 - سطح خیابانها تا 25 درصد از سطوح غیرقابل نفوذ محدوده شهری را تشکیل میدهد که منبع بزرگی از سیلابها را در سطح شهر به وجود میآورد.
با اصلاحات هندسی در خیابانها از جمله آن که بلوارهای وسط خیابان و فضای سبز کنار خیابان پایینتر از سطح خیابان ساخته شوند، روانابهای سطحی به این سطوح هدایتشده و نفوذ مییابد و مانع از انباشته شدن سیلابها شده و در آبیاری فضای سبز نیز صرفهجویی به عمل میآید.
9 – در شهرهایی مانند گرگان که دارای قنوات متروکه متعدد است، هدایتبخشی از روانابهای خیابانها به این قنوات، کاهش رواناب شهری و تغذیه سفرههای زیرزمینی را به دنبال دارد.
10 – جانمایی پارک در مناطق پست شهری که معمولا در زمان بارندگی، روانابها به آن سمت جاری میشود، ضمن آنکه در روزهای عادی محیطی را برای تفرج شهروندان فراهم میکند، در ایام بارندگی، به ویژه در بارندگیهای شدید، با تخلیه مردم، به مخزن آب تبدیل شده و آبماندگی سطح شهر را کاهش میدهد و پس از باران، با انتقال آب آن و شستشوی محوطه، مجددا به پارک تبدیل میشود.
در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که باران، سیل و استان گلستان همراهی تاریخی دارند.
چنانچه همزیستی مسالمتآمیز با سیل در شهرها، روستاها و کل سطح حوضههای آبریز در دستور کار مدیران و کارشناسان و عامه مردم قرار گیرد، استانی به مراتب امنتر و زیباتر خواهیم داشت.
=======================================
سید محسن حسینی(برساووش) ، کارشناس مسائل آب
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابه دارند، انتشار نمی یابند.