تیشه به ریشه زبان و ادب فارسی

به گزارش ایرنا مدت‌ها بود صداوسیما به عنوان یک رسانه پرمخاطب برنامه‌هایی را تولید و پخش می‌کرد که نه فقط کمکی به ترویج، حفظ و نگهداری زبان و ادب فارسی نمی‌کرد؛ بلکه به زبان فارسی آسیب هم می‌زد. گاه سریال‌هایی تولید می‌شد و شخصیت‌های اصلی کلمات و جملاتی را استفاده می‌کرد که به هیچ‌وجه با زبان فارسی معیار سنخیتی نداشت و این موضوع در سریال‌های طنز بیشتر مشهود بود. این کلمات و جمله‌ها گرچه از زبان فارسی درست و فصیح دور بود و حتی به زبان کشور آسیب وارد می‌کرد؛  خیلی زود جای خود را میان افراد مختلف جامعه باز می‌کرد و وارد زبان روزمره می‌شد. یکی از آثار نمایشی در این زمینه سریالستایش ۳ بود که تا هفته پیش از شبکه سه سیما پخش می‌شد و یکی از نقش‌های اصلی از کلماتی بسیار سخیفی چون دکی، زکی برای جلب توجه مخاطبان استفاده می‌کرد.

مجریان و مهمانانی که فارسی نمی‌دانستند

مجریان صداوسیما نیز در یک دوره بسیار از کلمات خارجی استفاده می‌کردند و این ضربه دیگری بود که صداوسیما به زبان فارسی زد. کارشناسان تخصصی  و مهمانانی که در شبکه‌های مختلف سیما حضور پیدا می‌کردند و مقابل دوربین می‌نشستند، نیز توجهی به پاسداشت زبان فارسی نداشتند بلکه حتی احساس می‌کردند هر چقدر بیشتر از کلمات انگلیسی در بیان استفاده کنند درجه علمی خود را بالاتر می‌برند.

آگهی‌هایی که زبان بیگانه را تبلیغ کرد

یکی دیگر از مشکلات در این عرصه تبلیغات تلویزیونی بود. تبلیغاتی که پر بود از کلمات انگلیسی، این رخداد پس از چند سال باعث شد بیشتر تولید کنندگان برای اینکه محصولات خود را بهتر و بین‌المللی تر نشان دهند نام خارجی روی آن بگذارند.  همین مساله دلیل خوبی بود که کلمات خارجی برای کودکان و نوجوانان آشنا شود و به جای استفاده از واژه معادل فارسی، از این واژه‌ها استفاده کنند. به چشم نوجوانان که هنوز نمی‌توانند این آسیب‌ها را تحلیل کنند واژه‌هایی چون کوکی، لاکچری، پنیر پیتزا، سس مایونز و کچاب جذاب تر به نظر می‌رسید.

بودجه‌ای که خرج زبان فارسی نشد

صداوسیما به عنوان سازمانی با بودجه دولتی،  در یک دوره زمانی طولانی هیچ قدمی برای زبان فارسی برنداشت. برای پاسداشت زبان فارسی برنامه‌ای نساخت و حتی پای شعرخوانی و مشاعره را نیز از شبکه‌های تلویزیون برید. همه این مسائل باعث شد منتقدان، ادیبان و متخصصان زبان فارسی شروع به اعتراض کنند.

انتقاد رهبر انقلاب از صداوسیما و ترویج زبان بیهویت

رهبر معظم انقلاب اسلامی ۳۱ اردیبهشت سال جاری (همزمان با شانزدهم ماه مبارک رمضان) در دیدار با جمعی از استادان زبان و ادب پارسی و شاعران جوان و پیشکسوت به انتقاد از صداوسیما پرداخته و فرمودند: راجع به زبان فارسی بنده در حقیقت نگرانم. من از صدا و سیما گله ‌مندم. به جای اینکه زبان صحیح و معیار و صیقل‌ خورده‌ کاملا درست را ترویج کند،  زبان بی هویت را ترویج می‌کند. زبان بی هویتی که گاهی غلط و بدتر از همه پر از تعبیرات فرنگی و خارجی است. وقتی یک مجری یک تعبیر فرنگی از یک مترجم یا نویسنده را در صدا و سیما تکرار می‌کند، موجب عمومی شدن آن لغت و آلوده شدن زبان می‌شود. ما داریم مفت زبان خودمان را به زوائد مضر آلوده می‌کنیم.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره برخی ترانه‌های سخیف که از صداوسیما و پایان‌بندی سریال‌ها پخش می‌شود، گفتند: زبان فارسی قرن‌های متمادی است که عمدتا به‌ وسیله شاعران بزرگ حفظ شده و این‌گونه سالم و فصیح به دست ما رسیده است، بنابراین ما باید حرمت زبان را حفظ کنیم و اجازه نداریم با بی‌مبالاتی آن را به دست فلان ترانه ‌سرای بی‌هنر بدهیم که الفاظ را خراب کند و بعد نیز با پول بیت ‌المال در صداوسیما و دستگاه ‌های دولتی و غیردولتی پخش شود.

کمیته ترویج و حفظ زبان و ادبیات فارسی

پس از تاکید و انتقاد مقام معظم رهبری به عملکرد صداوسیما، این رسانه به فکر ترویج و پاسداشت زبان فارسی افتاد و در این راستا ستادی به نام ستاد ترویج و حفظ زبان و ادبیات فارسی نیز در صداوسیما تشکیل شد و مسعود احمدی افزایی مدیر وقت شبکه آموزش نیز به عنوان دبیر این ستاد مسئول پیگیری این امر مهم شد.

این ستاد تاکنون دو جلسه هم‌اندیشی با ادیبان و ویراستاران و زبان شناسان کشور برگزار و برنامه‌هایی در این عرصه تولید و روانه آنتن کرده است. به گفته احمدی‌افزایی، مجریان صداوسیما در این حوزه پایش شده و تقدیر می‌شوند یا اخطار می‌گیرند.  

ادیبان، زبان‌شناسان و ویراستاران اما معتقدند بهتر است صداوسیما دست از برگزاری این هم‌اندیشی‌ها بردارد و بیشتر تمرکز خود را روی حل مشکلات در این حیطه بگذارد. چون این جلسه‌ها باعث می‌شود دیرتر در این حوزه قدمی برداشته شود و زمان از دست می‌رود. این منتقدان باور دارند صداوسیما باید از ساخت برنامه‌های تخصصی در این حوزه منصرف شود چون مردم عادی بیننده این برنامه‌ها نیستند و در مقابل سعی کند در سریال‌ها یا برنامه‌های پربیننده زبان و ادبیات فارسی را ترویج دهد.

با بررسی‌های موجود صداو سیما از ۳۱ اردیبهشت سال جاری به صورت حرفه‌ای به جز پایش مجریان کاری دراین حیطه انجام نداده است.

فقط پایش مجریان به زبان فارسی کمک نمی‌کند

قائم مقام انجمن زبان‌شناسی ایران با تاکید بر نقش زبان به عنوان ابزار اصلی رسانه درباره نحوه عملکرد صداوسیما در حیطه حفظ زبان فارسی به خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: قطعا اگر برنامه‌ریزی دقیقی در سازمان صداوسیما اتفاق بیفتد کمک بزرگی به متخصصان زبان و ادبیات فارسی می‌شود؛  افرادی که در این عرصه علم دارند و تحقیق کرده‌اند.

فاطمه عظیمی اظهار داشت: اگر صداوسیما و رسانه‌ها خوب روی این موضوع متمرکز شوند، دست در دست همدیگر می‌توانیم، قدم‌های خوبی در این حوزه برداریم. درست است که مرحله اول پایش و آموزش مجریان تلویزیون است؛ اما باید روی همه برنامه‌های صداوسیما دقیق شد و مشکلات منجر به ترویج زبان بیگانه را حل کرد.

۳۱ سال پیش و نخستین نشست زبان فارسی در صداوسیما

وی خاطر نشان کرد: سال آینده فرهنگستان سوم (فرهنگستان فعلی) سی ساله می‌شود؛ یعنی ۳۰ سال است که در حیطه تخصصی در کنار واژه‌های عمومی واژه سازی می‌کند. چقدر به عنوان یک فارسی زبان با کلمات ساخته شده توسط این فرهنگستان آشنا هستیم. امروز چقدر رسانه‌ها از جمله صداو سیما همراه با واژه‌های فرهنگستان پیش رفته اند. زمانی که رسانه‌ها از این واژه‌ها استفاده نکنند؛ مردم نیز با این واژه‌ها آشنا نمی‌شوند و از آنها استفاده نمی‌کنند.

عظیمی‌فرد با تاکید بر نقش رسانه به عنوان بازوی اجرایی فرهنگستان برای ترویج و حفظ زبان فارسی،  گفت: رسانه اگر خوب عمل کند می‌تواند در سیاست گذاری زبان، فقط مجری نباشد بلکه سیاست‌گذاری کند. صداوسیما و رسانه‌های مکتوب مدت زیادی غفلت کردند. نمی‌خواهم دلیل این غفلت را باز کنم.  از دهه ۶۰ خورشیدی توجه به زبان اول، زبان معیار در سازمان صداوسیما شروع و اولین نشست تخصصی زبان رسانه سال ۶۷ برگزار شده است؛ یعنی دقیقا از ۳۱ سال پیش. سال ۷۰ شورای عالی ویرایش سازمان صداوسیما تشکیل شد،  سال ۷۱ دومین نشست تخصصی زبان رسانه برگزار و بزرگان ادب فارسی به این نشست رفت و آمد داشتند.

گسترش شبکه‌ها یکی از دلایل غفلت صداو سیما بود

عظیمی فرد با اشاره به اینکه دلایل غفلت صداوسیما و دیگر رسانه‌ها در استفاده از زبان فارسی به طور تخصصی باید پیگیری و حل شود گفت: یکی از دلایل این بود که شبکه‌ها زیاد شد و این گستردگی منجر به فراموشی برخی موضوعات؛  آن هم دقیقا موضوعاتی که باید بیشتر به آنها توجه می‌کردیم و برنامه‌ریزی‌های خاصی برایش تدارک می‌دیدم.  از ماه رمضان امسال اتفاقی افتاد و رهبری مشخصا از سازمان صداو سیما خواست نسبت به برخی مسائل متمرکز شود،  من به عنوان یک زبان‌شناس خیلی خوشحال هستم از این موضوع و از فرصتی که پیش آمده است.

قائم مقام انجمن زبان‌شناسی در پایان عنوان کرد: برخی از اتفاق ها در سازمان صداوسیما افتاد که دستاورد خوبی برای زبان و ادبیات فارسی داشت. شاید این اطلاعات را کمتر کسی داشته باشد اما هر فردی که بخواهد کارمند رسمی صداو سیما باشد حتما باید در آزمون زبان فارسی شرکت کند و نمره خوبی بگیرد. یکی از دستاوردهای اولین نشست تخصصی زبان فارسی در دهه ۶۰ این بود: افرادی می‌توانند دراین سازمان کار کنند که زبان و ادبیات فارسی را به‌خوبی بشناسند، از کارمند اداری تا نویسنده. به هر حال امروز خوشحالم که قرار است به صورت جدی روی این موضوع کار کنیم و امیدواریم به دستاوردهای خوبی در این راستا برسیم.